Тұрар Рысқұлов қысқаша өмірбаяны – Қазақтың көрнекті мемлекет қайраткері
Тұрар Рысқұлов – ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның көрнекті мемлекет қайраткері, қоғам қайраткері және реформаторы. Ол Кеңес Одағының ұлттық саясатына, экономикалық дамуына, әлеуметтік құрылысқа елеулі үлес қосқан тұлға. Сонымен қатар, Рысқұлов Орта Азия халықтарының бірлігіне, мәдениеті мен болашағына сенім артқан ойшыл болып саналады. Оның өмірі мен қызметі тек тарихи деректермен ғана емес, заманауи мәселелермен үндесетін сабақтармен де ерекшеленеді. Рысқұловтың идеялары, ұмтылыстары мен арман-мұраттары оның қазіргі қазақ қоғамы үшін де маңызды екенін көрсетеді.
Тұрар Рысқұлов қысқаша өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Тұрар Рысқұлов 1894 жылы Жетісу облысының Шығыс-Талғар болысында дүниеге келген. Оның отбасы қарапайым қазақ шаруашылығымен айналысқан, еңбекқор және ұлттық дәстүрге құрметпен қараған ортада өскен. Әкесі Рысқұл Жылқыайдарұлы әділдікке сенген, өзінің ұрпағына тәрбие мен жауапкершілікті ерте жастан үйреткен адам болған.
Балалық және бозбалалық кезеңдерінде Тұрардың өмірі қиыншылыққа толы болды. Әкесі тұтқындалуы оның өмірін елеулі түрде өзгертті. Сол қиындықтар Тұрардың адамгершілігін, ерік-жігерін және қоғамдық жауапкершілігін қалыптастырды. Ол ерте жастан әділетсіздікке қарсы тұруға, қиындыққа төтеп беруге үйренді. Отбасының мәдени және моральдық құндылықтары Тұрардың болашақ қайраткер ретіндегі қалыптасуына әсер етті.
Білім алу және алғашқы қадамдар
Тұрардың білім жолы қиын, бірақ тұрақты болды. Ол 1907–1910 жылдары Меркідегі орыс-қазақ мектеп-интернатында білім алды. Кейін Пішпек ауылшаруашылық мектебін бітіріп, ауыл шаруашылығы саласында алғашқы қадамдарын жасады.
1916–1917 жылдары Тұрар Ташкент педагогикалық институтында білім алып, қоғамдық және саяси іс-әрекетке араласа бастады. Сол уақытта ол Орта Азиядағы ұлт-азаттық қозғалыстарға қатысып, жастардың революциялық ұйымдарына жетекшілік етті. Бұл кезеңде оның көшбасшылық қабілеттері мен әлеуметтік әділетке деген ұмтылысы қалыптасты.
Осылайша, білім алу кезеңі Тұрардың қоғамдық қызметке, саяси және экономикалық мәселелерге қызығушылығының бастамасы болды.
Қызметі, шығармашылығы және жетістіктері
Тұрар Рысқұлов – мемлекет қайраткері, экономист, публицист, қоғам белсендісі, реформатор. Оның қызмет жолы келесі бағыттар бойынша көрініс тапты:
- Түркістан коммунистік партиясының Мұсылман бюросының төрағасы болып сайланды.
- Түркістан АССР-інде Денсаулық сақтау халық комиссары және Орталық атқару комитетінің төрағасы қызметтерін атқарды.
- Коминтерн атқару комитетінде, Моңғол Халық Республикасында миссиялық қызмет атқарды.
- Кеңес үкіметінің экономикалық және индустриалдық салаларын дамытуға үлес қосты: теміржолдар, көмір және металлургия орталықтары құрылды, ауылшаруашылығы мен табиғи қорларды сақтау бағытында жобалар жүзеге асырылды.
- Журналистика, публицистика және тарих саласында да белсенді болды: мақалалары мен баяндамалары әлеуметтік және тарихи мәселелерді көтерді.
Тұрар Рысқұловтың еңбектері Орта Азия мен Қазақстанның экономикалық дамуына, мәдени және саяси құрылымына айтарлықтай ықпал етті.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Тұрар Рысқұлов ұлттық мүдде, әлеуметтік әділеттілік және экономикалық даму мәселелерін өз өмірінде маңызды санаған. Ол:
- Ұлттық ерекшелікті құрметтеп, ұлттық бірлік пен пантүркішілдік идеяларын қолдады.
- Әлеуметтік әділеттілікке сенді, таптық мәселелерді нақты әлеуметтік жағдайға байланысты қарастырды.
- Экономикалық құрылыс, индустрия және ауылшаруашылығын дамытуға бағытталған реформаларды алға тартты.
Дегенмен, оның көзқарастары кейде коммунистік басшылар тарапынан сынға ұшырап, 1938 жылы қуғын-сүргін кезінде ату жазасына кесілді. Кейін 1956 жылы ақталды.
Жеке өмірі
Тұрар Рысқұловтың жеке өмірі үш үйленгеннен тұрады:
- Бірінші әйелімен ұлы Александр дүниеге келген.
- Екінші әйелімен қызы София туған.
- Үшінші әйелі Әзиза Түбекқызы, олардан қызы Майя туылған.
Ол адамгершілігі, мейірімділігі, отбасы мен туыстарына деген қамқорлығы үшін де ерекше есте қалды. Тұрмыстық әдеттері мен мінез-құлқы оның ішкі тазалығы мен инабаттылығын көрсететін.
Мұрагерлік және тарихи маңызы
Тұрар Рысқұловтың мұрасы – көпқырлы және тарихи тұрғыдан маңызды:
- Экономикалық даму саласында индустрия, теміржол және энергетика саласының негізін қалады.
- Ұлттық сана мен бірлікке үлес қосты, ұлттық ерекшелікті сақтауға, Түркістан халықтарының тұтастығын қорғауға бағытталған идеяларды насихаттады.
- Әлеуметтік жауапкершілік пен гуманизмді жоғары бағалады, ашаршылық пен халық ауыр жағдайында көмек көрсетті.
- Ғылым мен білімге үлес қосып, тарихшы, публицист ретінде ғылыми еңбектер қалдырды.
- Репрессияға ұшыраса да, кейін ақталып, тарихи әділеттілікті қалпына келтірді.
Тұрардың өмірі мен қызметі кейінгі ұрпаққа үлгі болып, оның идеялары қазіргі Қазақстан қоғамы үшін де маңызды сабақ береді.
