Сәуле Досжан өмірбаяны – өмірі, шығармашылығы, жолы
Сәуле Мағазбекқызы Досжан – қазіргі қазақ әдебиеті мен қоғамдық мәдениетінің маңызды тұлғаларының бірі. Ол ақын, прозашы, публицист, журналист, редактор, қоғам қайраткері ретінде танылып, бірнеше онжылдық бойы ұлттық руханиятқа қызмет етіп келеді. Сәуле Досжанның шығармашылығы қазақ қоғамының әлеуметтік, мәдени, адамгершілік проблемаларын көркем тілмен жеткізумен ерекшеленеді. Оның туындылары — адам тағдыры, ұлттық болмыс, әйелдің қоғамдағы орны, тарихи шындық және рухани ізденіс тақырыптарын терең қамтитын көркем әрі ішкі мазмұны бай дүниелер.
Оның романдары мен повестері әлеуметтік-саяси мәселелерді көркем проза тілімен жеткізген ерекше шығармалар қатарында. Жеке тағдырлар арқылы қоғамның жалпы жағдайын, тарихи катаклизмдердің халық санасына әсерін көрсету — автордың маңызды ерекшелігі. Сонымен бірге ол бірнеше жылдар бойы журналистиканың да әр саласында еңбек етіп, қоғамдық пікірге ықпал еткен. Мемлекеттік қызметте де жұмыс істей жүріп, әдебиеттен қол үзбеген қаламгердің еңбектері өз заманының тынысын, халықтың жан күйін жеткізуімен ерекшеленеді.
Бүгінде Сәуле Досжан — әдеби қауым да, жалпы оқырман да құрмет тұтатын, ұлттық мәдениеттің дамуында өзіндік ізі бар, шығармалары бірнеше тілге аударылған көрнекті қаламгер. Оның өмір жолы — ізденістің, шығармашылық табандылықтың және қоғам алдындағы жауапкершіліктің үлгісі.
Сауле Досжан өмірбаяны
Балалық шақ және отбасы
Сәуле Досжан 1959 жылы Алматы облысының Ұйғыр ауданында дүниеге келген. Қазақы ауылдың тыныс-тіршілігіндегі табиғилық, бауырмалдық, еңбекқорлық, ұлттық салт-дәстүрді терең сезіну — оның кейінгі шығармашылығына ерекше әсер еткен. Сәуленің балалық шағында ауылдың қарапайым тіршілігі, жыл мезгілдерінің әсем көріністері, табиғаттың сыршыл дүние ретінде қабылдануы оның жан дүниесін қалыптастырды.
Отбасы ортасы – оның рухани қалыптасуындағы ең маңызды факторлардың бірі болды. Үй ішінің білімге деген құрметі, кітап оқудың маңызын түсіндіруі оның әдебиетке деген ерте қызығушылығын оятты. Ол жас кезінен бастап қалам ұстауға құмар болды, өлең жаза бастады, мектеп қабырғасында жүргенде жергілікті газеттерге шағын мақалалары мен өлеңдері жариялана бастады.
Сәуле бала кезінен ізденімпаз, білімге құштар, әдебиетке бейім болды. Ол мектептің қоғамдық-мәдени шараларына белсенді қатысып, поэзиядан сайыстарға түсті, көркем сөз оқу байқауларында жүлделі орындарға ие болды. Жасөспірім кезінде үйінде өзіне арнап шағын кітапхана жинағаны айтылады — бұл оның кітапқа деген ерекше ықыласының көрінісі.
Туған ауылының табиғаты — жазушының шығармашылық қиялы үшін үлкен шабыт көзіне айналды. Кейінірек оның поэзиясында да, прозасында да туған жердің иісі, ауыл көріністері, адамдарының мінез-құлқы мен өмірге деген көзқарастары шынайы әрі әсерлі бейнеленеді. Сәуле Досжанның көптеген шығармаларында ауыл баласының табиғатпен етене байланысы, балалық-бозбалалық кезеңнің бояулары, қазақ отбасындағы қарым-қатынастар ерекше орын алады.
Білім алу және шығармашылық жолдың басталуы
Орта мектепті үздік бітіргеннен кейін, Сәуле Досжан Алматыдағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне оқуға қабылданды. Бұл кезең оның әлемге көзқарасының қалыптасуында, кәсіби машығын жетілдіруде, әдебиетке деген көзқарасын тереңдетуде шешуші рөл атқарды. Университет қабырғасындағы ұстаздар, шығармашылық орта, студенттік өмірдің динамикасы оның болашақ журналист әрі жазушы ретінде қалыптасуына үлкен ықпал етті.
Студент кезінен бастап-ақ оның өлеңдері мен мақалалары республикалық баспасөзде жарияланып тұрды. Әдеби ортада алғаш танылуы да осы кезеңге сәйкес келеді. Ол республикалық жас ақындар байқауларына қатысып, лауреат атана бастады. Университетте жүріп-ақ оның публицистикалық ойлары терең, көркем тілі қалыптасқан, стильдік ерекшелігі айқын материалдар жазатынына көпшілік назар аударды.
Оқуды аяқтаған соң ол республикалық газет редакцияларында, радио мен журналдарда жұмыс істеп, кәсіби журналист ретінде қалыптасты. Әр саладағы тәжірибесі оны өз ісіне сенімді, терең ойлы, әлеуметтік мәселелерді талдай білетін маманға айналдырды. Журналистикадағы қызметі — болашақтағы әдеби шығармалары үшін де құнды материал болды: ол қоғаммен тікелей байланыста жүрді, түрлі тағдырлармен жүздесті, сан алуан оқиғаларды өз көзімен көрді.
Сәуле Досжанның шығармашылық жолының қалыптасуы — үздіксіз еңбек, өзімен-өзі жұмыс істеу, ізденіс пен жауапкершіліктің нәтижесі. Ол әдебиет пен журналистиканы қатар алып жүріп, екеуін бір-бірін толықтыратын сала деп қабылдады.
Шығармашылық, қызмет, жетістіктер
Поэзия
Сәуле Досжан ең алдымен ақын ретінде танылды. Оның лирикалық өлеңдері – нәзік сезімнің, табиғат үйлесімінің, адам жанының терең иірімдерінің көрінісі. Ол махаббат, сағыныш, уақыт, тағдыр, өмір мағынасы туралы сыршыл жырлар жазды. Поэзиясында ұлттық мінез, ұлттық болмыс, замана тынысы көрініс табады. Оның өлеңдерінің басты ерекшелігі – түсінікті, оқылатын, бірақ сонымен қатар терең философиялық астары мен ішкі сезімдік қуаты.
Проза
Сәуле Досжанның прозасы — қазақ әдебиетіндегі елеулі құбылыстардың бірі. Оның романдары мен повестерінде әлеуметтік мәселелер, тарихи оқиғалар, адам тағдырлары, ұлттық трагедиялар көркем әрі әсерлі бейнеленеді. Автор әсіресе әйел тағдыры, отбасы институты, қоғамдағы әділетсіздік, адамдық ізденіс, психологиялық қайшылықтар тақырыптарына ерекше мән береді.
Прозасының шоқтығы биік шығармаларының бірі — Семей ядролық полигонының зардаптарына арналған романдары. Бұл туындыларында ол ядролық сынақтардың адам денсаулығына, ұрпақ тағдырына, халық психологиясына тигізген әсерін көркем тілмен жеткізеді. Роман оқиғалары нақты тарихи фактілерден алынған, кейіпкерлері — шынайы адамдардан жинақталған образдар.
Публицистика және журналистика
Публицистика саласында Сәуле Досжан қоғамдағы өзекті мәселелерді, әлеуметтік әділетсіздік, әйел құқығы, ұлттық тіл және мәдениет, тарихи жады мәселелерін жиі көтереді. Оның мақалалары өткір, ойлы, нақты дерекке сүйенген, оқырманды ойландыруға бағытталған.
Журналист ретіндегі тәжірибесі оған қоғамды терең түсінуге мүмкіндік берді. Ол газеттерде бөлім меңгерушісі, жауапты редактор, радио жүргізушісі, журнал редакторы ретінде еңбек етіп, қазақ журналистикасының дамуына үлес қосты.
Мемлекеттік қызмет
Сәуле Досжан бірнеше жыл мемлекеттік қызметте де еңбек етті. Парламент Мәжілісінде, түрлі мемлекеттік құрылымдарда жұмыс істей жүріп, өзінің ұйымдастырушылық қабілетін, принципті позициясын, қоғамдық жауапкершілігін көрсетті. Мемлекеттік қызмет оның шығармашылығына да әсер етіп, әлеуметтік тақырыптарды тереңірек түсінуге мүмкіндік берді.
Марапаттар
– Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
– Халықаралық және республикалық әдеби сыйлықтардың лауреаты
– Жазушылар одағы, Журналистер одағы мүшесі
– Көркем шығармалары бірнеше шетел тілдеріне аударылған
Бұл марапаттар оның тұлғалық және шығармашылық деңгейін айқындайды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Сәуле Досжан — қоғамдық мәселелерге бейжай қарамайтын қаламгер. Оның шығармашылығы мен мақалаларында елдің тарихына, болашағына, ұлттық құндылықтарға қатысты ой-пікірлері айқын көрінеді.
Ұлттық рух пен тәуелсіздік идеясы
Ол қазақ тілін, ұлттық мәдениет пен салт-дәстүрді сақтаудың маңыздылығын жиі айтады. Тәуелсіздік идеясы, тарихи жад, ұлттық бірегейлікті қорғау — оның шығармашылығының өзегі.
Әйел және қоғам
Сәуле Досжан әйелдің қоғамдағы рөліне ерекше мән береді. Оның прозасында әйел тағдыры, әйелдің жеке драмасы, әлеуметтік қысым, отбасылық қиындықтар шынайы көрініс табады. Ол әйелдің білімді, күшті, рухани бай болуын қолдайды.
Әділеттілік және тарихи шындық
Полигон тақырыбына арналған шығармаларында тарихи әділетсіздікті ашып көрсетуге талпыныс байқалады. Ол халықтың басынан өткен трагедияны ұмытпау қажеттігін алға тартады.
Жеке өмірі
Сәуле Досжанның жеке өмірі – шығармашылығымен қатар тепе-тең жүретін маңызды әлем. Ол отбасылы, бірнеше баланың анасы. Ана ретіндегі тәжірибесі оның шығармашылығында да көрініс табады: аналық мейірім, отбасы құндылықтары, бала тәрбиесі туралы ойлары оның көптеген шығармаларына арқау болады.
Отбасылық өмірінде қарапайымдылықты, өзара сыйластықты, рухани бірлікті жоғары қояды. Жұбайының қолдауы мен отбасының берекесі оның шығармашылық ізденісіне үлкен мүмкіндік бергенін өзі жиі айтады.
Мұрасы мен маңызы
Сәуле Досжан – қазіргі қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі. Оның шығармалары қазақ қоғамының әлеуметтік-психологиялық көрінісін дәл әрі бейнелі жеткізеді. Қаламгердің еңбектері:
– ұлттық болмыс пен рухты жаңғыртуға
– тарихи шындықты әдеби тілге көшіруге
– әйел тағдыры мен қоғамдағы рөлін көркем бейнелеуге
– адамгершілік құндылықтарды насихаттауға
үлкен үлес қосады.
Оның романдары мәдениеттанушылар, әдебиеттанушылар, тарихшылар тарапынан да бағаланып келеді. Оқырмандар үшін ол — терең ойлы, әлеуметтік мәселелерді сезініп жазатын, адам тағдыры арқылы қоғам сырын ашатын қаламгер.
