Сағадат Нұрмағамбетов өмірбаяны – Қазақстанның тұңғыш Қорғаныс министрі, Батыр тұлға
Cағадат нұрмағамбетов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов 1924 жылы 25 мамырда Ақмола облысының Ақкөл ауданына қарасты Трудовое (қазіргі Алексеевка) ауылында дүниеге келген. Ол қарапайым қазақ отбасында өскен. Әкесі Қожахмет – еңбекқор, әділ адам болған, ал анасы – мейірімді, балаларына адалдық пен төзімділікті үйреткен жан ретінде естеліктерде айтылады. Сағадат кішкентай кезінде ата-анасынан ерте айырылып, ағасы Сағиттің қолында тәрбиеленеді. Бұл жағдай оның мінезін ерте қатайтып, өмірге жауапкершілікпен қарауға үйретті.
Бала Сағадат жастайынан алғыр, еңбекқор, батыл болып өскен. Ол ауыл мектебінде жақсы оқып, табиғатынан зерек, табанды оқушы ретінде көзге түсті. Жас кезінде еңбекке ерте араласып, ауыл шаруашылығында да қолғабыс еткен. Осындай еңбекқорлық пен төзімділік оның болашақ өмірінің басты қасиетіне айналды.
Жетімдік көріп өскен Сағадаттың өмір жолында ауыл мен отбасының ықпалы ерекше болды. Қазақы дәстүрмен тәрбиеленген ол үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету сияқты ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріп өсті. Бала кезінен ел мен жердің қадірін түсініп, отансүйгіштік сезімін ерте ұғынды. Кейінгі өмірінде бұл қасиеттер оның барлық іс-әрекетінің өзегіне айналды.
Оқу мен алғашқы әскери жолдың басталуы
1942 жылы, небәрі 18 жасында Сағадат Қожахметұлы Қызыл Армия қатарына алынып, Түрікменстандағы Кушка қаласындағы әскери училищеде оқуға түседі. Сол жерде ол пулемет взводының командирі болуға дайындалды. 1943 жылы оқуын аяқтап, лейтенант шенін алып, Ұлы Отан соғысы майданына аттанады. Осы сәттен бастап оның өмірі түбегейлі өзгерді.
Соғыс даласында ол алғашқы күндерден-ақ батыл әрекеттерімен көзге түсті. Сағадат Нұрмағамбетов 301-атқыштар дивизиясының құрамында соғысты. Алғашында пулемет взводының командирі болып, кейін рота мен батальонды басқарды. Ол Солтүстік Кавказ, Украина, Польша және Германия жерлеріндегі шайқастарға қатысты.
1944 жылы ол ауыр жараланып, госпитальда емделіп шыққан соң қайтадан майданға оралды. Оның батылдығы мен ұйымдастырушылық қабілеті жоғары бағаланып, командирлердің сеніміне ие болды. 1945 жылы ақпан айында Польшаның Пилица өзенін қорғау кезінде батальонымен жаудың шабуылына төтеп беріп, қарсыласқа үлкен соққы бергені үшін оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Бұл — жас офицердің ерлігінің ең жоғары бағасы еді.
Соғыс аяқталған соң ол Германияда, одан кейін Кеңес Одағының әр аймағында әскери қызметін жалғастырды. Сағадат Нұрмағамбетов өзінің қабілетімен, тәртіпке, жауапкершілікке деген адалдығымен ерекшеленіп, командирлер арасында зор беделге ие болды. Соғыстың ауыр жылдары оның өмірге деген көзқарасын қалыптастырып, ерлік пен адалдықтың мәнін ұғындырды.
Әскери қызметі мен жетістіктері
Соғыстан кейін Сағадат Нұрмағамбетов Кеңес Армиясының қатарында қызметін жалғастырды. Ол түрлі әскери оқу орындарында білімін жетілдіріп, офицерлік шендерін көтеріп отырды. 1950-жылдары ол Алматыда және Мәскеуде әскери даярлық курстарынан өтті. Оның басшылық қабілеті, тәртіпке берік ұстанымы мен кәсіби деңгейі жоғары бағаланып, жоғары әскери лауазымдарға тағайындалды.
1969–1989 жылдары ол Қазақстан аумағындағы әскери округтерде басшылық қызметтер атқарды. Әскер қатарындағы бірнеше ондаған жылдық тәжірибесі оның стратегиялық ойлау қабілетін, ұйымдастырушылық шеберлігін айқын көрсетті.
Кеңес Одағы тарағаннан кейін, 1991 жылы қазанда Сағадат Нұрмағамбетов Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Бұл – тәуелсіз Қазақстан тарихындағы аса маңызды қадам еді. Ол кезде елде толыққанды әскер болмаған, қорғаныс жүйесі енді ғана қалыптасып жатқан кезең болатын.
1992 жылы мамыр айында Сағадат Қожахметұлы Қазақстан Республикасының алғашқы Қорғаныс министрі болып бекітілді. Ол жаңа мемлекеттің Қарулы Күштерін ұйымдастыру ісін бастап, әскери құрылымды ұлттық негізде қалыптастыруға кірісті. Сол уақыттағы басты мақсаты – еліміздің шекарасын қорғауға қабілетті, тәртіпті, кәсіби армия құру еді.
Сағадат Нұрмағамбетов осы кезеңде әскери кадрларды даярлау, офицерлік мектептер мен әскери академияларды дамыту, ұлттық әскери дәстүрді қалыптастыру бағытында көп еңбек етті. Оның бастамасымен отандық әскери ант пен сарбаздың айрықша рәсімдері жасалды.
Ол қызметінен 1995 жылы зейнетке шықты. Бірақ өмірінің соңына дейін ел қауіпсіздігіне байланысты кеңесші, тәлімгер ретінде қызмет етті.
Оның еңбегі жоғары бағаланды: Кеңес Одағының Батыры (1945), Халық Қаһарманы (1994), Ленин ордені, Қызыл Жұлдыз ордені, І дәрежелі Отан соғысы ордендерімен және көптеген медальдармен марапатталған.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Сағадат Нұрмағамбетов — тек әскери қолбасшы ғана емес, сондай-ақ ел тағдырына бейжай қарамайтын мемлекетшіл тұлға. Ол қоғамдағы тәртіп пен бірліктің, әділдік пен жауапкершіліктің маңызын жиі айтып өткен. Оның көзқарасында елдің қорғаныс қабілеті тек қарумен емес, рухани беріктікпен де өлшенеді.
Ол бірнеше мәрте Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Бұл оның қоғамдық беделінің жоғары екенін дәлелдейді. Сағадат Нұрмағамбетов жастардың тәрбиесіне ерекше мән беріп, патриоттық рухта өсуін қолдады. Ол:
«Елін сүймеген адамнан жақсы сарбаз шықпайды» — деп айтқан.
Ол тәртіп пен намысты бәрінен жоғары қойды. Әскерде де, азаматтық өмірде де әділдік пен шынайылықты сақтауға тырысты. Оның пікірінше, тәуелсіз елдің басты тірегі — рухани бай, елін сүйетін жас ұрпақ.
Сағадат Нұрмағамбетов ешқашан дақпырт қуған жоқ, саясатта шынайы істерімен көрінді. Ол үшін ел қауіпсіздігі мен мемлекеттің тұтастығы — ең басты құндылық болды.
Жеке өмірі
Сағадат Нұрмағамбетов өмірде қарапайым, сабырлы, отбасына адал адам болған. Жары Лира Сәбирова екеуі тату-тәтті ғұмыр кешіп, Талғат және Айсұлу есімді екі перзент тәрбиеледі. Балалары мен немерелері оның еңбекқорлығын, адамгершілігін, қарапайымдылығын ерекше мақтан тұтқан.
Көптеген замандастары мен достары оның жылы жүзді, ұстамды, сабырлы адам болғанын еске алады. Әріптестері оны қатал, бірақ әділ басшы ретінде сипаттайды. Әскери тәртіпті мықты ұстағанымен, ол адамға деген құрметін жоғалтпаған.
Сағадат Нұрмағамбетов жеке өмірінде де елге қызмет етуді бірінші орынға қойған. Ол ешқашан жеке пайдасын ойламаған, бар өмірін Отанға арнаған жан. Өмірінің соңғы жылдары зейнет демалысында болса да, әскери істер жөнінде кеңес беріп, жас офицерлермен жиі кездесіп отырған.
2013 жылы 24 қыркүйекте, 90 жасқа қараған шағында дүниеден өтті. Ол туған жерінде — Алматы қаласында жерленді. Оның артында өнегелі өмір, үлкен мұра және мақтан тұтар есім қалды.
Мұрасы мен маңызы
Сағадат Нұрмағамбетовтың мұрасы – қазақ халқының батырлық дәстүрінің, отансүйгіштігінің және ерлігінің символы. Оның есімі тәуелсіз Қазақстан тарихында мәңгі қалды.
Бүгінде елімізде оның құрметіне көптеген ескерткіштер орнатылған, көшелер мен мектептерге есімі берілген. 2014 жылы елордада Сағадат Нұрмағамбетов атындағы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі әскери институты ашылды. Бұл – оның еңбегіне деген халықтың және мемлекеттің құрметі.
Сағадат Нұрмағамбетовтың жазған еңбектері де — ұлт руханиятына қосылған құнды мұра. Оның “От огненных лет до суверенной армии”, “А в памяти нет тишины” атты естелік кітаптары соғыс жылдарының шындығын, батырлардың жан дүниесін бейнелейді. Бұл еңбектер жас ұрпаққа патриоттық рух береді, ел қорғаудың мәнін түсіндіреді.
Сағадат Нұрмағамбетовтың есімі тек өткен тарихта ғана емес, қазіргі заманның рухани кеңістігінде де маңызды орын алады. Ол – ерліктің, елдік рухтың, отанға адал қызмет етудің мәңгі символы.
Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов — қазақ халқының тарихында есімі алтын әріппен жазылған тұлғалардың бірі. Ол — әскери қолбасшы, батыр, мемлекет қайраткері, тәуелсіз Қазақстанның Қарулы Күштерін құруға орасан үлес қосқан азамат. Ұлы Отан соғысының қаһарманы, Кеңес Одағының Батыры және тәуелсіз елдің алғашқы Қорғаныс министрі ретінде ол ел тарихында ерекше орын алады. Сағадат Нұрмағамбетовтың өмірі — ерлік пен адалдықтың, табандылық пен отансүйгіштіктің айқын үлгісі. Оның өмір жолы тек әскери ерліктермен ғана емес, сонымен қатар ұлттық қауіпсіздікті қалыптастыруға қосқан үлесімен, жас ұрпаққа берген тәлім-тәрбиесімен де құнды.
Балалық шағы мен отбасы
Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов 1924 жылы 25 мамырда Ақмола облысының Ақкөл ауданына қарасты Трудовое (қазіргі Алексеевка) ауылында дүниеге келген. Ол қарапайым қазақ отбасында өскен. Әкесі Қожахмет – еңбекқор, әділ адам болған, ал анасы – мейірімді, балаларына адалдық пен төзімділікті үйреткен жан ретінде естеліктерде айтылады. Сағадат кішкентай кезінде ата-анасынан ерте айырылып, ағасы Сағиттің қолында тәрбиеленеді. Бұл жағдай оның мінезін ерте қатайтып, өмірге жауапкершілікпен қарауға үйретті.
Бала Сағадат жастайынан алғыр, еңбекқор, батыл болып өскен. Ол ауыл мектебінде жақсы оқып, табиғатынан зерек, табанды оқушы ретінде көзге түсті. Жас кезінде еңбекке ерте араласып, ауыл шаруашылығында да қолғабыс еткен. Осындай еңбекқорлық пен төзімділік оның болашақ өмірінің басты қасиетіне айналды.
Жетімдік көріп өскен Сағадаттың өмір жолында ауыл мен отбасының ықпалы ерекше болды. Қазақы дәстүрмен тәрбиеленген ол үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету сияқты ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріп өсті. Бала кезінен ел мен жердің қадірін түсініп, отансүйгіштік сезімін ерте ұғынды. Кейінгі өмірінде бұл қасиеттер оның барлық іс-әрекетінің өзегіне айналды.
Оқу мен алғашқы әскери жолдың басталуы
1942 жылы, небәрі 18 жасында Сағадат Қожахметұлы Қызыл Армия қатарына алынып, Түрікменстандағы Кушка қаласындағы әскери училищеде оқуға түседі. Сол жерде ол пулемет взводының командирі болуға дайындалды. 1943 жылы оқуын аяқтап, лейтенант шенін алып, Ұлы Отан соғысы майданына аттанады. Осы сәттен бастап оның өмірі түбегейлі өзгерді.
Соғыс даласында ол алғашқы күндерден-ақ батыл әрекеттерімен көзге түсті. Сағадат Нұрмағамбетов 301-атқыштар дивизиясының құрамында соғысты. Алғашында пулемет взводының командирі болып, кейін рота мен батальонды басқарды. Ол Солтүстік Кавказ, Украина, Польша және Германия жерлеріндегі шайқастарға қатысты.
1944 жылы ол ауыр жараланып, госпитальда емделіп шыққан соң қайтадан майданға оралды. Оның батылдығы мен ұйымдастырушылық қабілеті жоғары бағаланып, командирлердің сеніміне ие болды. 1945 жылы ақпан айында Польшаның Пилица өзенін қорғау кезінде батальонымен жаудың шабуылына төтеп беріп, қарсыласқа үлкен соққы бергені үшін оған Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Бұл — жас офицердің ерлігінің ең жоғары бағасы еді.
Соғыс аяқталған соң ол Германияда, одан кейін Кеңес Одағының әр аймағында әскери қызметін жалғастырды. Сағадат Нұрмағамбетов өзінің қабілетімен, тәртіпке, жауапкершілікке деген адалдығымен ерекшеленіп, командирлер арасында зор беделге ие болды. Соғыстың ауыр жылдары оның өмірге деген көзқарасын қалыптастырып, ерлік пен адалдықтың мәнін ұғындырды.
Әскери қызметі мен жетістіктері
Соғыстан кейін Сағадат Нұрмағамбетов Кеңес Армиясының қатарында қызметін жалғастырды. Ол түрлі әскери оқу орындарында білімін жетілдіріп, офицерлік шендерін көтеріп отырды. 1950-жылдары ол Алматыда және Мәскеуде әскери даярлық курстарынан өтті. Оның басшылық қабілеті, тәртіпке берік ұстанымы мен кәсіби деңгейі жоғары бағаланып, жоғары әскери лауазымдарға тағайындалды.
1969–1989 жылдары ол Қазақстан аумағындағы әскери округтерде басшылық қызметтер атқарды. Әскер қатарындағы бірнеше ондаған жылдық тәжірибесі оның стратегиялық ойлау қабілетін, ұйымдастырушылық шеберлігін айқын көрсетті.
Кеңес Одағы тарағаннан кейін, 1991 жылы қазанда Сағадат Нұрмағамбетов Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Бұл – тәуелсіз Қазақстан тарихындағы аса маңызды қадам еді. Ол кезде елде толыққанды әскер болмаған, қорғаныс жүйесі енді ғана қалыптасып жатқан кезең болатын.
1992 жылы мамыр айында Сағадат Қожахметұлы Қазақстан Республикасының алғашқы Қорғаныс министрі болып бекітілді. Ол жаңа мемлекеттің Қарулы Күштерін ұйымдастыру ісін бастап, әскери құрылымды ұлттық негізде қалыптастыруға кірісті. Сол уақыттағы басты мақсаты – еліміздің шекарасын қорғауға қабілетті, тәртіпті, кәсіби армия құру еді.
Сағадат Нұрмағамбетов осы кезеңде әскери кадрларды даярлау, офицерлік мектептер мен әскери академияларды дамыту, ұлттық әскери дәстүрді қалыптастыру бағытында көп еңбек етті. Оның бастамасымен отандық әскери ант пен сарбаздың айрықша рәсімдері жасалды.
Ол қызметінен 1995 жылы зейнетке шықты. Бірақ өмірінің соңына дейін ел қауіпсіздігіне байланысты кеңесші, тәлімгер ретінде қызмет етті.
Оның еңбегі жоғары бағаланды: Кеңес Одағының Батыры (1945), Халық Қаһарманы (1994), Ленин ордені, Қызыл Жұлдыз ордені, І дәрежелі Отан соғысы ордендерімен және көптеген медальдармен марапатталған.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Сағадат Нұрмағамбетов — тек әскери қолбасшы ғана емес, сондай-ақ ел тағдырына бейжай қарамайтын мемлекетшіл тұлға. Ол қоғамдағы тәртіп пен бірліктің, әділдік пен жауапкершіліктің маңызын жиі айтып өткен. Оның көзқарасында елдің қорғаныс қабілеті тек қарумен емес, рухани беріктікпен де өлшенеді.
Ол бірнеше мәрте Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Бұл оның қоғамдық беделінің жоғары екенін дәлелдейді. Сағадат Нұрмағамбетов жастардың тәрбиесіне ерекше мән беріп, патриоттық рухта өсуін қолдады. Ол:
«Елін сүймеген адамнан жақсы сарбаз шықпайды» — деп айтқан.
Ол тәртіп пен намысты бәрінен жоғары қойды. Әскерде де, азаматтық өмірде де әділдік пен шынайылықты сақтауға тырысты. Оның пікірінше, тәуелсіз елдің басты тірегі — рухани бай, елін сүйетін жас ұрпақ.
Сағадат Нұрмағамбетов ешқашан дақпырт қуған жоқ, саясатта шынайы істерімен көрінді. Ол үшін ел қауіпсіздігі мен мемлекеттің тұтастығы — ең басты құндылық болды.
Жеке өмірі
Сағадат Нұрмағамбетов өмірде қарапайым, сабырлы, отбасына адал адам болған. Жары Лира Сәбирова екеуі тату-тәтті ғұмыр кешіп, Талғат және Айсұлу есімді екі перзент тәрбиеледі. Балалары мен немерелері оның еңбекқорлығын, адамгершілігін, қарапайымдылығын ерекше мақтан тұтқан.
Көптеген замандастары мен достары оның жылы жүзді, ұстамды, сабырлы адам болғанын еске алады. Әріптестері оны қатал, бірақ әділ басшы ретінде сипаттайды. Әскери тәртіпті мықты ұстағанымен, ол адамға деген құрметін жоғалтпаған.
Сағадат Нұрмағамбетов жеке өмірінде де елге қызмет етуді бірінші орынға қойған. Ол ешқашан жеке пайдасын ойламаған, бар өмірін Отанға арнаған жан. Өмірінің соңғы жылдары зейнет демалысында болса да, әскери істер жөнінде кеңес беріп, жас офицерлермен жиі кездесіп отырған.
2013 жылы 24 қыркүйекте, 90 жасқа қараған шағында дүниеден өтті. Ол туған жерінде — Алматы қаласында жерленді. Оның артында өнегелі өмір, үлкен мұра және мақтан тұтар есім қалды.
Мұрасы мен маңызы
Сағадат Нұрмағамбетовтың мұрасы – қазақ халқының батырлық дәстүрінің, отансүйгіштігінің және ерлігінің символы. Оның есімі тәуелсіз Қазақстан тарихында мәңгі қалды.
Бүгінде елімізде оның құрметіне көптеген ескерткіштер орнатылған, көшелер мен мектептерге есімі берілген. 2014 жылы елордада Сағадат Нұрмағамбетов атындағы Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі әскери институты ашылды. Бұл – оның еңбегіне деген халықтың және мемлекеттің құрметі.
Сағадат Нұрмағамбетовтың жазған еңбектері де — ұлт руханиятына қосылған құнды мұра. Оның “От огненных лет до суверенной армии”, “А в памяти нет тишины” атты естелік кітаптары соғыс жылдарының шындығын, батырлардың жан дүниесін бейнелейді. Бұл еңбектер жас ұрпаққа патриоттық рух береді, ел қорғаудың мәнін түсіндіреді.
Сағадат Нұрмағамбетовтың есімі тек өткен тарихта ғана емес, қазіргі заманның рухани кеңістігінде де маңызды орын алады. Ол – ерліктің, елдік рухтың, отанға адал қызмет етудің мәңгі символы.
