Расул Гамзатов өмірбаяны, шығармашылығы және мұрасы | Қазақша толық мәлімет
Расул Гамзатов — ХХ ғасырдағы ең көрнекті дагестандық ақындардың бірі. Ол өзінің поэзиясымен, прозалық және публицистикалық еңбектерімен, сондай-ақ аудармашылық және қоғамдық қызметімен дагестан әдебиеті мен мәдениетіне үлкен үлес қосты. Оның шығармалары туған жерге, табиғатқа, адам тағдырына деген терең махаббат пен жан сезімді бейнелейді, ал сөзі мен дауысы көптеген халықтарға жетіп, жүректеріне жол тапты. Гамзатов — жай ақын қана емес, оның поэзиясы арқылы рухани көпір салған, мәдениет пен адамгершілік құндылықтарын насихаттаған ерекше тұлға. Осы мақалада біз Гамзатовтың өмір жолы, отбасы, шығармашылық — қоғамдық қызметі, жеке өмірі мен әдеби және қоғамдық мұрасы туралы жан-жақты баяндаймыз.
Расул Гамзатов өмірбаяны
Балалық және отбасы
Расул Гамзатов 1923 жылы 8 қыркүйекте Дагестан АССР-нің Хунзах ауданына қарасты Цада ауылында дүниеге келген. Оның әкесі — Гамзат Цадаса, Дагестанның халық ақыны, ауылдық ауыз-сөз дәстүрін жалғастырған дарынды жырау болған. Осылайша, Расул туғанда-ақ оның жан-жүрегіне поэзия мен халықтың рухани мұрасы әсер еткен, әкесінің ақындық шеберлігі болашақ ақынның өміріндегі маңызды старт болды.
Гамзатов — авар халқының тумасы. Оның балалық шағы ауыл өмірімен, таулармен, халық арасындағы мәдени және ауыз-сөз дәстүрімен байланысты болды. Әкесінен алған тәрбие, ауыл ортасының табиғаты — бәрі оның жүрегіндегі әсерлі суретке айналды. Алғашқы өлеңдері бала жасынан бастап жазыла бастады, бұл оның болашақ шығармашылығының негізін қалады.
Гамзатовтың түп тамыры, отбасылық және мәдени ортасы — оның поэзиясындағы ұлттық бояу, туған жерге деген махаббат, халықтың тағдырына деген жанашырлық негізін қалады. Бұл факторлар оның шығармашылық жолында өте маңызды рөл атқарды.
Білім және әдеби жолының басы
Гамзатов бала кезінде поэзияға деген құштарлығымен ерекшеленді. Ол тоғыз жасында алғашқы өлеңін жазған, бұл оған поэтикалық сезімді, сөзге құрмет пен шабыт берген. Кейін оның өлеңдері республикалық авар тіліндегі газетте жариялана бастады, бұл оның әдебиетпен ресми таныстығы болды.
1939 жылы ол Авар педагогикалық училищесін аяқтады — бұл оның алғашқы білім алған оқу орны болды. Бұл өмір кезеңінде Гамзатов мектеп мұғалімі, театр режиссерінің көмекшісі, газета мен радиода қызмет етті, яғни қоғаммен, мәдениетпен, сөз өнерімен тығыз байланыста болды.
1945–1950 жылдары ол Мәскеуде, Максим Горький атындағы Әдебиет институтында оқыды. Бұл оқу Гамзатовқа тек шығармашылық шеберлігін шыңдауға емес, сонымен бірге кең әдеби ортаға, мәдени диалогқа шығуға мүмкіндік берді. Сондай-ақ, институт жылдары оның поэзиясы тек авар тілінде ғана емес, орыс тіліндегі аудармалар арқылы да кең аудиторияға танылатын болды.
Осылайша, Гамзатовтың білім алуы — оның шығармашылық әлеуетін ашып, әдеби мансабын айқындауға жол ашты. Университеттік білім, әдеби орта, әртүрлі жұмыс тәжірибесі — бәрі оның болашақтағы поэзиялық, прозаикалық және публицистикалық табыстарының негізі болды.
Шығармашылық, қоғамдық қызмет және жетістіктер
Гамзатов — көпқырлы талант: ақын, прозаик, публицист, аудармашы және қоғам қайраткері. Оның шығармашылығы ұлттық дәстүрлер мен заманауи гуманистік идеяларды үйлестіріп, дагестандық мәдениетті әлемдік әдеби кеңістікке шығарды.
Әдеби шығармашылығы
Гамзатовтың поэзиясы — туған ел, таулар, туған халық, адам тағдырлары, махаббат пен достық, моральдық сұрақтар арқылы өмірдің мәнін, адамгершілікті, адам мен табиғат арасындағы байланысты терең сезіммен жеткізді. Оның сөздері шынайы, жүректен шыққандықтан мыңдаған оқырмандарға әсер етті.
Сонымен қатар, Гамзатов — аудармашы. Ол авар тіліне орыс классиктері мен XX ғасырдың орыс, басқа тілдегі заманауи ақындарының шығармаларын аударды. Бұл дагестандық оқырманға әлем әдебиетімен танысуға мүмкіндік берді.
Гамзатовтың шығармалары авар тілінде жазылғанымен, оның поэзиясы орыс тіліндегі аудармалар арқылы кең тарады. Мұның арқасында ол тек дагестандық поэт қана емес, бүкіл кең әлемге танымал авторға айналды.
«Журавли» және музыкалық өмір
Гамзатовтың шығармаларының ішінде «Журавли» ерекше орын алады. Бұл өлең соғыс, бейбітшілік, жауынгерлер тағдыры, жадымдағы адамдар туралы терең философиялық ойларды көтереді. Орысшаланып, оған музыка жазылған соң, «Журавли» әні бүкіл Кеңес Одағы мен одан кейінгі ұрпақтар үшін символға айналды; бұл соғыстың зардаптарын, жауынгерлерді еске алу мен бейбітшілікке ұмтылуды бейнелейді.
Әдеби және қоғамдық қызмет
1951 жылдан бастап Гамзатов өмір бойы Дагестан Жазушылар Одағының төрағасы болды. Бұл қызмет оның тек жеке шығармашылығын емес, бүкіл дагестандық әдебиетті, мәдениетті дамытуға, жаңа ұрпақты тәрбиелеуге, әдебиет пен мәдениетті кеңейтуге деген жауапкершілігін білдірді.
Оған қоса, Гамзатов — публицист, аудармашы ретінде де белсенді болды, ол авар тілі мен дагестан мәдениетін әлемге жеткізумен қатар, әлемдік әдебиетті дагестан тіліне аударды. Сонымен қатар, оның шығармашылығы тек поэзиямен шектелмей, проза, эссе, публицистика сияқты жанрларда да көрініс тапты; оның сөздері арқылы туған жер, адам тағдыры, ұлт тағдыры, адамгершілік тақырыптары кеңінен қозғалды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары, азаматтық қызметі
Гамзатовтың шығармашылық қызметі мен әдеби мансабы оның қоғамдық өмірімен тығыз байланыста болды. Ол қоғамның, халықтың мұң-мұқтажын білетін, сөз арқылы үн қата білетін ақын еді.
Өмір бойы ол Дагестан мен Кавказ халықтарының тағдырын, мәдениеті мен тілін жоғары қойған; ұлттық идентичностьты, халық бірлігін, мәдени түрлілікті құрметтеген. Бұл оның поэзиясындағы тақырыптармен де, қоғамдық позициясымен де көрінді.
Гамзатов — көпұлттылық пен халықаралық мәдени диалогтың жақтаушысы болды. Ол аудармалар арқылы түрлі халықтардың әдебиетін таныстырды, өзінің әдебиетімен дагестандық рухани мұраны әлемге жеткізді.
«Журавли» сияқты шығармалары арқылы — соғыс, бейбітшілік, адам тағдыры, жады, тарих тақырыптарымен айналысып — адамзаттық, гуманистік құндылықтарды насихаттады. Оның саяси әрекеттері әдебиет пен моралдық азаматтық ұстанымға негізделген.
Жеке өмірі
Әдеби және қоғамдық өмірімен қатар, Гамзатовтың жеке өмірі қарапайымдылық пен адамгершілікке толы болды. Ол өзінің тамырларын, туған жерін, халықты ерекше құрметтеген адам еді.
Балалықта оның жазатын алғашқы өлеңдері өмірдің қарапайым сәттерінен — балалар ойынынан, ауыл өмірінен, табиғат көріністерінен туған. Бұл оның жүрегіндегі шынайылық, адам мен табиғат арасындағы тығыз байланыс — бәрі оның жеке дүниетанымына әсер етті.
Ақын өмір бойы өзінің халықпен, туған жермен байланысын үзген жоқ. Ол халықтың үнін жеткізуші, халықтың тағдырына бейжай қарамайтын, рухани мұраны бағалайтын адам болды. Жеке отбасы жайлы ақпараттар көп жарияланбайды, бірақ оның поэзиясындағы адамның тағдыры, туған жер, ауыл, достық, адамгершілік — бәрі оның шынайы жүрегінен шыққан.
Мұра мен маңызы
Гамзатовтың әдеби және мәдени мұрасы ұлт үшін, Кавказ және Дагестан үшін ғана емес, бүкіл адамзат үшін маңызды. Оның поэзиясы ұлттық бояуды, туған жерге деген сүйіспеншілікті сақтай отырып, әмбебап адамгершілік, гуманизм, әлемдік мәдениетке ашықтық идеяларын көтерді.
Оның шығармалары бірнеше тілдерге аударылды, авар тілінен басқа — орысша, дагестан халықтарының тілдеріне, сонымен қатар басқа халықтарға да жетті. Бұл оның поэзиясының әмбебап екенінің белгісі.
«Журавли» сияқты туындылары — соғыс, батырлық, жадымдағы адамдар, бейбітшілік арманы, адам тағдыры сияқты тақырыптар арқылы гуманистік идеяларды жеткізді; бұл оның әдеби мұрасының жүрегі.
Гамзатов өзінің әдеби шығармашылығы арқылы халықтың, халықтар мәдениеті мен тілінің дамуына, мәдени диалог пен өзара түсіністікке үлес қосты. Оның мұрасы — бүгінгі және болашақ ұрпаққа рухани бағдар, адамгершілік, мәдени және ұлттық сананы сақтауға, тіл мен әдебиетті, халықтың рухани мұрасын қадірлеуге үндейді.
