Пітір садақа – Ислам дініндегі қайырымдылықтың ең маңызды түрлерінің бірі. Ол Рамазан айының соңғы күндері мұсылманның оразасын кемшіліктерден тазартып, кедейлердің Ораза айт мерекесін қуанышпен қарсы алуына мүмкіндік беретін міндетті садақа ретінде бекітілген. Әр мұсылман бұл садақаны орындау арқылы тек материалдық көмек көрсетіп қана қоймай, өзінің рухани тазалығын арттырады, қоғамдағы бірлік пен ынтымаққа үлес қосады.

Пітір садақаның тарихына үңілсек, оның діндегі орнының ерекше екенін көруге болады. Бұл садақа мұсылман қауымын тек экономикалық тұрғыдан қолдап қана қоймай, рухани тұрғыдан тәрбиелейді. Адам өзінің мал-мүлкінен белгілі бір мөлшерде бөліп беру арқылы тәубеге келеді, Аллаға жақындай түседі, өзгеге қамқор болуды үйренеді. Ғалымдар пітір садақаны оразаның «рухани тәһәрәті» деп атаған, яғни ол оразаның кемшілігін жуып-шайып, оны толық күйге жеткізеді.

Осы мақалада пітір садақаның мәні, үкімі, шариғи дәлелдері, мөлшері, кімдерге берілетіні, қалай және қашан орындалатыны, сондай-ақ қазіргі замандағы практикалық тәсілдері мен қоғамдағы орны кеңінен талданады. Мақсат – бұл ғибадатты толық, түсінікті әрі қарапайым тілмен жеткізу.

---

I. Пітір садақаның мәні мен рухани мағынасы

1. Пітір садақа деген не?

Пітір садақа – Рамазан айында ораза ұстаған мұсылманның оразасын кемшіліктерден тазартып, мұқтаж жандарға материалдық көмек көрсету үшін берілетін міндетті садақа. Ол – оразаның рухани толықтырушысы және Ораза айт мерекесінің алдында мұсылман қоғамын әлеуметтік жағынан теңестіретін құрал.

2. Пітір садақаның шариғи дәлелдері

Пайғамбарымыз Мұхаммед ﷺ пітір садақа туралы бірнеше хадис қалдырған. Солардың ішіндегі ең танымалы:

«Пітір садақа – ораза ұстаған адамның бос сөздері мен ұятсыз істерінен тазаруы және кедейлерді тамақтандыру үшін парыз етілді».
(Әбу Дауд)

Бұл хадис екі маңызды мақсатты көрсетеді:

1. Оразаны тазартады – Рамазан айында адам байқамай жасаған қателіктерді өтейді.
2. Кедейлерді қолдайды – мереке күні мұқтаждардың да қуануына жағдай жасайды.

3. Рухани тәрбиелік мәні

Пітір садақа:

• мұсылманға жомарттықты үйретеді;
• бай мен кедей арасындағы бауырластықты нығайтады;
• қоғамда әлеуметтік әділеттілік орнатады;
• адамдарды бір-біріне жақындатады;
• мерекені бүкіл қауымға ортақ етеді.

Ғалымдар пітір садақаның қоғамдағы рөлін өте жоғары бағалаған. Себебі оның мақсаты – байдың қалтасынан ақша алу емес, мұқтаж адамға қуаныш сыйлау, сол арқылы мұсылман қауымын бірлікке, мейірімге шақыру.

---

II. Пітір садақаның үкімі және кімдерге міндетті

1. Пітір садақа кімдерге парыз?

Пітір садақа мына шарттарға ие болған әр мұсылманға парыз:

• мұсылман болуы;
• негізгі қажеттіліктерінен (тұрғын үй, киім-кешек, азық, құрал-сайман) артылған дүниесі болуы;
• Айттың алғашқы таңында тірі болуы.

Егер адам осы талаптарға сай келсе, ол өзі үшін және асырауындағы адамдар үшін пітір садақа береді.

2. Кімдер үшін беріледі?

• Әр адам өз пітірін өзі береді.
• Әке – кәмелетке толмаған балалары үшін.
• Отбасы басшысы – қарамағындағы жандар үшін.
• Қажет болса, ері әйелі үшін де бере алады, бірақ міндетті емес.
• Басы артық қаржысы болса, уақытша қонақ үшін де беруіне рұқсат.

3. Қашан беріледі?

Пітір садақаның уақыты үш кезеңге бөлінеді:

1) Ең абзал уақыт

– Ораза айт намазына дейінгі уақыт.

2) Жарамды уақыт

– Рамазан айы басталғаннан бастап Айт намазына дейін.

3) Ұнамсыз уақыт

– Айт намазынан кейін беру.

Айт намазынан кейін пітір садақа берілсе, ол жай садақа болып саналады, бірақ пітір садақаның міндеті адам мойнынан түспейді.

---

III. Пітір садақаның мөлшері

1. Шариғаттағы негізгі өлшем

Пітір садақаның мөлшері ретінде Пайғамбар ﷺ:

• 1 саъ (шамамен 2.5–3 кг) азық-түлік беруді бекіткен.

Азық түрлері:

• бидай
• арпа
• құрма
• мейіз
• тары

Ислам тарихында бұл мөлшер өзгерген жоқ.

2. Ақшалай беру

Қазіргі кезде көптеген елдер пітір садақаны азық емес, ақшалай беру тәсілін қолданады. Бұл – Ханафи мәзһабында рұқсат, әрі мұқтаж адамдарға әлдеқайда тиімді.

Ақшалай мөлшер негізгі азықтың 2.5–3 кг нарықтық бағасына қарай анықталады.

3. Пітір садақа мөлшері неге өзгереді?

• Әр аймақтың нарықтық бағасы әртүрлі.
• Әр елдің өмір сүру деңгейі басқа.
• Кей өңірде бидай, кей жерде күріш негізгі азық болып саналады.
• Мешіттер жыл сайын жаңа бағаларға сәйкес мөлшерді түзетеді.

---

IV. Пітір садақа кімдерге беріледі?

1. Алушылардың негізгі топтары

Құранда садақаны алуға лайық сегіз топ аталады. Пітір садақа үшін ең маңызды екі топ:

• кедейлер (фуқара)
• мұқтаждар (мәсәкин)

Бұл – пітір садақаның ең дұрыс алушылары.

2. Беруге рұқсат етілген адамдар

• мұқтаж туыстар;
• студенттер;
• қарызға батқандар;
• аз табысы бар отбасылар;
• көпбалалы аналар;
• мүмкіндігі шектеулі жандар;
• қарттар;
• жалғызбасты адамдар.

3. Беруге болмайтын адамдар

• бай адамдар;
• ата-ана, ата-әже (оларды асырау – баланың міндеті);
• балалар, немерелер (оларға ата-ана жауап береді);
• мұсылман емес адамдар (классикалық фиқһ бойынша);
• ерінің әйелі (асау міндеті).

---

V. Пітір садақа берудің қазіргі заманғы тәсілдері

1. Онлайн төлемдер

Қазіргі технологиялар пітір садақа беруді жеңілдетті:

• мобильді банктер
• интернет-банкинг
• QR-код
• электронды әмияндар
• мешіт сайттары
• арнайы қосымшалар

Бұл тәсілдер садақаның тез және қауіпсіз жетуін қамтамасыз етеді.

2. Қайырымдылық қорларының рөлі

Қорлар пітір садақаны:

• азық-түлікке
• қаржылай көмекке
• киім-кешекке
• гуманитарлық жобаға
  айналдырып, мұқтаждарға таратады.

3. Волонтерлік ұйымдар

Жастар қауымдастығы пітір садақа негізінде:

• азық таратуды
• мұқтаж үйіне барған көмекті
• қайырымдылық акцияларын
  ұйымдастырады.

Бұл пітір садақаның әлеуметтік әсерін арттырады.

4. Халықаралық көмек

Кей мұсылмандар пітір садақаны:

• аштық аймақтарына
• соғыс қиратқан аймақтарға
• табиғи апат болған елдерге
  жібереді.

Бұл садақаның ауқымын кеңейтеді.

---

VI. Пітір садақа беруде жіберілетін қателіктер

1. Айт намазынан кейін беру

Уақытын өткізіп алу – ең жиі қателік.

2. Төмен мөлшер беру

Азық бағасын өз еркімен азайтып есептеу дұрыс емес.

3. Жарамсыз адамға беру

Мұқтаж емес адамға беру – шариғатқа қайшы.

4. Садақаны орындамау

Пітір садақа – міндетті ғибадат.

5. Бір үйдің ішінде қалдыру

Пітір садақа отбасына емес, мұқтажға беріледі.

---

VII. Пітір садақаның қоғамдағы орны

Пітір садақа:

• әлеуметтік теңдікті қамтамасыз етеді;
• бай мен кедей арасындағы байланысты нығайтады;
• қоғамдағы мейірім деңгейін көтереді;
• мерекелік атмосфераны баршаға ортақ етеді;
• мұсылмандарды жомарт болуға тәрбиелейді.

Қазіргі заманда пітір садақаның рөлі бұрынғыдан да маңызды. Қымбатшылық, әлеуметтік теңсіздік, экономикалық қиындықтар артқан кезде мұқтаж жандарға көмек көрсету – қауымның ең биік міндеттерінің бірі.

---

Қорытынды

Пітір садақа – мұсылманның Рамазан айын толықтай тәмамдайтын, оразасын кемшіліктен тазартып, мұқтаж жандарға қуаныш сыйлайтын ерекше ғибадат. Оның мәні материалдық көмектен әлдеқайда жоғары: бұл – қоғамды бірлікке, бауырмалдыққа, жомарттыққа тәрбиелейтін құндылық.