Мұқағали Мақатаев өмірбаяны – өмірі, шығармашылығы, мұрасы
Қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар, дара дарын иесі Мұқағали Мақатаев (1931–1976) — туған тіл мен ұлттық рухты жырға қосқан ақын. Оның поэзиясы қарапайым адамның жүрегінен шыққан сырлы толғаныс, халық тарихымен, табиғат пен махаббатқа деген шынайы сезіммен үндескен. Мұқағали шығармашылығы қазақ әдебиеті мен мәдениетіне терең әсер етіп, кейінгі ұрпақ үшін рухани арқау болып қалды.
Mұқағали мақатаев өмірбаяны слайд
Балалық дәуірі мен отбасы
Мұқағали Мақатаев 1931 жылы 9 ақпанда қазіргі Алматы облысы, Қарасаз ауылында дүниеге келген. Әкесі Сүлеймен соғысқа кеткен соң қайтып оралмаған, анасы бала тәрбиесімен айналысқан. Бала кезінде ауыл шаруашылығында еңбек етіп, табиғат пен ауыл тіршілігімен ерте танысқан.
Балалық шағында соғыс жылдарының ауыртпалығы, аштық, жауапкершілік сезімі оның ішкі дүниесіне терең әсер етті. Осы кезең оның шығармашылығында ауыл өмірінің шынайылығы мен ұлттық сипаттың ерекше бояуын береді. Анасының батылдығы мен әкесінің ерте кетуі ақынның адамдық және дүниетанымдық негізін қалыптастырды.
Бала кезінен кітап оқуға ынтасы артқан, орыс тілін өзі үйренген, алғашқы өлеңдерін жазған. Ауыл өмірі, табиғат көріністері оның өлеңдеріндегі негізгі тақырыпқа айналды.
Білім және шығармашылық жолының бастауы
Мұқағали мектеп бітіргеннен кейін әртүрлі қызметтер атқарған: ауыл советінде хатшы, комсомол ұйымдарында қызмет, газеттерде әдеби қызметкер болған. Ол 1952–1969 жылдары мектепте мұғалім, радиода диктор, газеттерде әдеби қызметкер болып жұмыс істеді.
Алғашқы өлеңдері 1948 жылы жарияланып, әдеби ортада танылған. 1962 жылы «Аппассионата» атты өлеңі жарық көріп, оның шығармашылығы кеңінен танымал болды. Сонымен қатар, ол аудармамен айналысып, әлемдік классиканың шығармаларын қазақ тіліне аударды: Шекспирдің сонеттері, Уитменнің өлеңдері, Данте «Божественная комедиясы» сияқты.
Бұл кезеңде ақынның шығармашылығында халық өмірі, табиғат, махаббат, адамның ішкі әлемі туралы толғаныстар басты орын алды.
Шығармашылық / қызмет / жетістіктер
Мұқағалидің шығармашылығы қысқа, бірақ жемісті болды. Алғашқы өлеңдері 1948 жылы жарияланып, кейін өлеңдер жинақтары, аудармалар, публицистика арқылы әдеби ортада өзіндік із қалдырды.
1966 жылы «Армысыныңдар, достар!», 1968 жылы «Қарлығашым келдің бе?», 1972 жылы «Дарыға жүрек», 1974 жылы «Аққулар ұйықтағанда», 1975 жылы «Шығағым менің» жинақтары жарық көрді. Өмірінің соңында «Өмір‑дастан» жинағы шықты. Кейінгі жылдары қайтыс болғаннан кейін де жаңа жинақтар жарияланды.
Шығармашылық тақырыптары: туған жер, табиғат, бала кез, махаббат, достық, адамның рухани әлемі. Аудармалар арқылы әлемдік классиканы қазақ оқырманымен таныстырды. Ақын поэзиясында халықтың сезімі, қарапайым адамның тағдыры, ұлттық рух, табиғат сұлулығы үйлесімді көрініс тапты.
Мұқағали шығармашылығы ұлттық рухани жаңғыруға қосқан үлесімен ерекшеленеді. Өлеңдері мен аудармалары арқылы қазақ әдебиетінде жаңа дәуір басталды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Мұқағалидің шығармашылығында нақты саяси бағдарламалар жоқ, бірақ әлеуметтік тақырыптар көрініс тапқан. Ол ауыл тіршілігі, еңбек, соғыс зардаптары, халықтың рухани әлемі, ана, бала, туған жер тақырыптарын қозғаған.
Ақынның шығармаларында әлеуметтік әділеттік, туған елдің болашағы, жастар тағдыры маңызды. Аудармалары арқылы әлем әдебиетін қазақ тіліне жеткізу де оның мәдени және рухани позициясын көрсетеді.
Қоғамдық көзқарас тұрғысынан ол адамның ішкі рухы мен ұлттық болмысына мән берген, шығармашылық еркіндікке ұмтылған. Ақын өмір сүрген ортада партиялық қызметі жоқ болса да, мәдениет пен әдебиет арқылы қоғамға әсерін тигізді.
Жеке өмірі
Мұқағали Мақатаев 1949 жылы үйленіп, алты бала тәрбиелеген. Оның отбасылық өмірі шығармашылығымен тығыз байланыста болды. Соңғы жылдары денсаулығы нашарлап, 1976 жылы 45 жасында өмірден озды.
Ақынның жеке өмірінде трагедия да болды: кейбір деректер бойынша, балаларымен байланысты қиындықтар оның ішкі әлеміне әсер етті. Ол сырлы, ішкі толғанысы мол адам ретінде танылды. Өлеңдері, күнделіктері оның өзімен, шығармашылығымен бетпе-бет келгенін көрсетеді.
Мұра және маңызы
Мұқағалидың әдеби мұрасы — қазақ поэзиясының бай қазынасы. Өлеңдері халық арасында кең таралып, кейбіреулері әнге айналды. Аудармалары қазақ әдебиетіне әлемдік классиканы әкелді, тілдік және мәдени деңгейде үлкен мәнге ие болды.
Ұлттық деңгейде ақын поэзиясының жаңа дәуірін бастады — ауылдан шыққан, табиғат пен халық лирикасын өрнектеген. Мұрасының бүгінгі маңызы зор: мектептерде, жоғары оқу орындарында оқылып, зерттеледі. Слайд презентациялар үшін өмірбаяны мен шығармашылығы кеңінен қолданылады.
Мұқағалидің шығармашылығы ұрпаққа рухани аманат ретінде қалды, оның өлеңдері өмірдің мәні мен махаббат, туған жер тағдырын жеткізеді.
