Мұқағали Кенжетайұлы Мақатаев өмірбаяны – шығармашылығы, жетістіктері, мұрасы
XX ғасырдағы қазақ әдебиетінде Мұқағали Мақатаев – қазақ поэзиясының айқын даусы, ұлттық рух пен адамгершілік сезімін терең жеткізетін көрнекті ақын. Оның шығармашылығы – туған елге, туған жерге деген махаббат, адамның ішкі әлемі мен сезімдерін шебер бейнелейтін поэзия үлгісі. Ақын шығармалары ұлттық болмысымыздың айнасы ретінде бағаланып, қазіргі қазақ әдебиетінің классикасына айналды. Оның өлеңдері мен поэмалары халыққа кеңінен таралып, әрбір оқырманның жүрегіне жол тапты. Мұқағали – тек поэзиядағы ғана емес, қазақ әдебиетінің дамуына елеулі үлес қосқан тұлға.
Мұқағали Кенжетайұлы өмірбаяны
Балалық және отбасы
Мұқағали Кенжетайұлы Мақатаев 1931 жылы 9 ақпанда қазіргі Алматы облысы, Райымбек ауданы, Қарасаз ауылында дүниеге келді. Ол үш балалы отбасында тұңғыш бала болды. Әкесі Сүлеймен ауыр еңбекпен айналысқан, кейіннен ұжымшар төрағасы болып қызмет атқарған. Анасы Нағиман апа – қарапайым, еңбекқор әйел еді. Балалық шақта Мұқағалиға әкесі мен анасының тәрбиесі күшті ықпал етті.
Балалық шағы бейбіт және шат көңілмен басталды. Бірақ 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда әкесі майданға аттанып, қайтып оралмады. Әкесі соғыста қаза тапқан соң Мұқағали жасынан қиындыққа төтеп беруді үйренді. Осы кезең оның шығармашылығына терең эмоционалдық әсер етті. Анасының қолдауымен, қиындықтарға қарамастан, Мұқағали білім алуға, әдебиетке құштарлық танытты. Ол ерте жастан кітап оқып, өз ойларын қағазға түсіре бастады.
Соғыс жылдарында балалық шақтағы қиындықтар оған еңбекқорлықты, өмірдің ауыртпалықтарын сезінуді үйретті. Мал бағудан бастап, ауыл шаруашылығының түрлі жұмыстарын атқарған тәжірибе оның өлеңдеріне шынайылық пен нақты өмірлік образ әкелді. Балалық және жасөспірімдік кезең – Мұқағалидің болмысын, болашақтағы поэзиясының тақырыптарын қалыптастырған негізгі уақыт болды.
Білім алу және әдебиет жолының басталуы
Мұқағали ауылдағы мектепті бітіргеннен кейін, Нарынқолдағы интернат-мектепке түсіп, әдебиетке деген қызығушылығын арттырды. Мектеп қабырғасында ол қазақ тілін терең меңгеріп, өлең шығару қабілетін дамытты.
Жоғары оқу орнына бірнеше рет түсуге тырысқанымен, әр түрлі себептермен оқуын толық аяқтай алмады. Бірақ бұл оның әдебиетке деген ықыласын тежемеді. 1948 жылы оның алғашқы өлеңдері газет бетінде жариялана бастады. Бұл алғашқы қадамдары әдеби ортаға оның есімін танытып, шығармашылық жолын бастады.
1950 жылдары Мұқағали ауылдық газеттерде әдеби редактор, мектепте ұстаз болып қызмет етті. Сол кезде ол қоғамдық өмірге араласып, әдебиет пен журналистиканың тәжірибесін жинақтады. 1960 жылдары Алматыға көшіп келіп, республикалық газеттер мен журналдарда қызмет атқарды. 1962 жылы алғашқы поэзиялық жинағы жарық көріп, оқырманға оның терең лирикалық стилін көрсетті.
Осы кезеңде Мұқағалидің шығармашылығы ел көлемінде танымал бола бастады. 1970 жылдары ол Қазақстан Жазушылар одағында әдеби кеңесші болып жұмыс істеді, алайда идеологиялық қарама-қайшылықтар салдарынан одақтан шығарылды. Бұл қиындықтар да оның шығармашылығын тереңдетіп, өмірлік тәжірибесін байытты.
Шығармашылық, қызмет және жетістіктер
Мұқағали Мақатаевтың поэзиясы қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар, философиялық тереңдігімен ерекшеленеді. Оның шығармашылығында адам жанын, махаббатты, туған жерді, өмір мәнін зерделейтін тақырыптар басты орын алады.
Тіл мен ұлттық болмыс
Мақатаев қазақ тілінің сазын, көркемдік мүмкіндіктерін шебер пайдаланды. Өлеңдерінде қазақтың табиғаты, ауыл өмірі, ұлттық дәстүрлері шынайы бейнеленген.
Эмоционалды лирика
Ақынның шығармалары жүректен шыққан поэзия. Ол махаббат, табиғат, адам тағдырын нәзік, кейде қайғылы нотада бейнеледі. Мұқағалидің өлеңдері заманауи оқырман үшін де өміршең.
Көпжақты шығармашылық
Мақатаев шамамен 650 өлең, бірнеше поэма, прозалық шығармалар жазды. Оның тақырыптары: туған жер, махаббат, адамгершілік, әлеуметтік мәселелер, рухани ізденістер.
Аудармашылық қызметі
Ол әлемдік әдебиет классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударды: Шекспирдің сонеттері, Уолт Уитман, Данте Алигьери шығармалары. Бұл қазақ оқырманы үшін әлем әдебиетінен хабардар болуға мүмкіндік берді.
Музыкалық әсері
Мұқағалидің өлеңдері әнге айналды. «Сарыжайлау», «Есіңе мені алғайсың» секілді поэмалары кеңінен халыққа жетті.
Жетістіктері
- Қазақ әдебиетінің классикасына қосқан үлесі.
- Өлеңдері шетел тілдеріне аударылды.
- 1991 жылы туған жері Қарасазда ақынға мемориалдық музей ашылды.
- Өміріне арналған спектакльдер мен фильмдер түсірілді.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Мұқағали белсенді қоғам қайраткері болмағанымен, әлеуметтік әділеттілік, адамгершілік мәселелеріне қатысты көзқарастары болды. Оның поэзиясында қоғамдағы теңсіздік, әділетсіздікке сын бар. Ақын шығармашылық еркіндікке ерекше мән берді, цензура мен идеологиялық шектеулерге қарсы тұрды. Оның басты мақсаты – поэзияның шынайылығын сақтау, оқырманға шынайы сезімді жеткізу болды.
Жеке өмір
Мұқағали жас кезінде ауылда тұрды. 1949 жылы үйленіп, отбасы құрды. Оның әйелінің есімі – Лашын. Отбасы оның шығармашылық тірегі болды. Олар балалармен өмір сүрді, алайда үлкен қызы қайғылы жол апатынан қаза тапты. Отбасылық өмірі Мұқағалидің өлеңдеріне махаббат, отбасы, анаға құрмет тақырыптарын әкелді.
Мұрасы және әдеби-мәдени маңызы
Мұқағали Мақатаевтың шығармашылығы қазақ әдебиетінің алтын қорына айналды. Өлеңдері оқушылар мен студенттердің оқу бағдарламасына енгізілген. Шығармалары шетел тілдеріне аударылып, халықаралық деңгейде танылды. Поэзиясы музыка мен театрда да қолданылып, өнерде көпқырлы әсер қалдырды.
Мақатаев поэзиясы – қазақтың рухани мұрасы, туған жердің әсемдігі, адамның ішкі сезімдері, адамгершілік құндылықтар көрсетілген. Оның шығармалары ұрпақтан ұрпаққа жүріп, мәңгілік өміршең.
