Дидахмет Әшімханұлы өмірбаяны – толық өмір жолы, шығармашылығы және мұрасы
Дидахмет Әшімханұлы — қазақ әдебиеті мен журналистикасының көрнекті өкілі, ұлттық руханиятты терең сезінген қаламгер. Оның шығармалары адам жанының күрделілігін, қоғамдағы өзгерістер мен құндылықтар проблемаларын көркем әрі дәл суреттеуімен ерекшеленеді. Прозалық шығармаларында философиялық толғаныс басым, ал публицистикасында ұлттық сананы сақтау, адамгершілік, әділет мәселелері алдыңғы орынға шығады. Дидахмет — қазақ әдебиетінде өзіндік үні бар, ойлы қаламгер.
Дидахмет Әшімханұлы өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Дидахмет Әшімханұлы 1950 жылы Шығыс Қазақстан облысы, Катонқарағай өңіріндегі табиғаты көркем Жаңаүлгі ауылында дүниеге келді. Бұл аймақ — таулы көріністері, жасыл орманы, қоңыр тіршілігімен ерекшеленетін өңір. Осындай табиғи орта жас Дидахметтің жан дүниесінің, эстетикалық қабылдауының қалыптасуына зор ықпал етті.
Ата-анасы еңбекқор, қарапайым ауыл адамдары болған. Отбасы дәстүрге берік, ұлттық құндылықтарды жоғары қоятын орта еді. Осы тәрбиенің әсерінен Дидахмет бала кезден адалдық, еңбек, қайсарлық сияқты құндылықтарды бойына сіңірді.
Балалық шағы ауыл тіршілігімен, табиғатпен етене байланыста өтті. Ол ерте жастан ауыл жұмысына араласып, еңбекке бейім болып өсті. Бұл тәжірибелер кейін оның шығармаларында ауыл адамдарының мінезін, табиғат пен адам болмысының тынысын дәл бейнелеуіне мүмкіндік берді.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Дидахмет мектепті туған ауылында бітіріп, жас кезінен-ақ жазуға бейімдігін байқата бастады. Мектеп қабырғасында жүріп түрлі әдеби үйірмелерге қатысып, қаламын ұштады. Кейін ол Алматыға барып, Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне түседі.
Университет қабырғасында ол әдеби ортаға етене жақын болып, сөздің құдіретін ғылыми әрі шығармашылық тұрғыдан меңгерді. Журналистика факультеті оның кәсіби болмысының қалыптасуына үлкен әсер етті. Университетте жүріп-ақ мақалалары жарық көріп, әдеби тұрғыда пісіп-жетілді.
Оқуды аяқтағаннан кейін ол облыстық және республикалық басылымдарда жұмыс істеп, журналистік қызметін бастайды. Оның алғашқы мақалалары қоғам өміріндегі түйткілдерге, адам тағдырына және рухани мәселелерге арналды.
Журналистік және шығармашылық жолы
Журналист ретіндегі қызметі
Дидахмет Әшімханұлы бірнеше беделді басылымдарда қызмет атқарды. Ол облыстық газеттерден бастап республикалық деңгейдегі басылымдарға дейін түрлі редакциялық жұмыстарды атқарды. Оның журналистикадағы негізгі ерекшелігі — мақалаларының терең мазмұны, әлеуметтік мәселелерді нақты көтеруі және адам тағдырына деген үлкен жанашырлығы.
Ол:
- тілші,
- бөлім меңгерушісі,
- бас редактордың орынбасары,
- редакторлық қызметтерді
атқарып, журналистика саласында үлкен тәжірибе жинады. Журналистика оған қарапайым адамдардың мәселесін түсінуге, қоғамдағы әділетсіздіктерді көруге және оны қаламы арқылы жеткізуге мүмкіндік берді.
Проза саласындағы еңбектері
Дидахмет прозашы ретінде де танылды. Оның әңгімелері, хикаяттары қазақ әдебиетінің көркем дүниесінің маңызды бөлігін құрайды. Жазушының шығармаларында психологиялық тереңдік, адам болмысының қыр-сыры, табиғат пен адам арасындағы байланыс ерекше көрініс табады.
Оның негізгі шығармалары:
- Аққабаның толқыны
- Он бірінші күз
- Жер аңсаған Сарыатан
- Самырсын сазы
- Тас шатқалы
- Әңгіме емес әңгімелер
Жазушының кейіпкерлері көбіне қарапайым адамдар, олардың өмірдегі күресі, ішкі әлемі, үміті мен күйзелістері арқылы қоғамның жалпы жағдайы да суреттеледі. Оның шығармалары шынайылығымен, поэтикалық тіл өрнегімен, философиялық ойымен ерекшеленеді.
Аудармашылық еңбегі
Дидахмет Әшімханұлы — талантты аудармашылардың бірі. Ол әлем әдебиетінен, сондай-ақ одақтас республикалардан көптеген авторлардың шығармаларын қазақ тіліне тәржімалады. Оның аудармалары тілі көркем, мазмұны дәл, қазақы болмысқа үйлесімділігімен танылды.
Аудармалары арқылы ол қазақ оқырманына шетел әдебиетінің үздік туындыларын таныстырды, рухани кеңістікті кеңейтуге үлес қосты.
Қоғамдық көзқарастары мен дүниетанымы
Дидахмет тек жазушы емес, ұлттық мәселелерге бейжай қарамайтын қоғамдық тұлға болды. Оның публицистикасында:
- ұлттық болмыс,
- рухани құндылықтар,
- мәдени мұра,
- әлеуметтік әділет,
- ауыл мен қала арасындағы айырмашылық,
сияқты тақырыптар жиі көтеріледі.
Ол заманауи қоғамдағы рухани дағдарысты атап көрсетіп, адамзаттың техникалық прогресс артында қалып қойған адамгершілік мәселелеріне алаңдады. Оның ойынша, өркениет дамыған сайын адамдардың ойлану, сезіну, адам болмысына үңілу қабілеті төмендеп барады.
Сонымен бірге, ол ауыл адамдарының қарапайымдылығы мен адамгершілігіне ерекше сүйсінетін. Оның пікірінше, нағыз адамдық қасиет — қарапайым ортада көбірек сақталған.
Жеке өмірі
Дидахмет Әшімханұлы сабырлы, зиялы тұлға ретінде танылды. Жеке өмірін көп жарияға аша бермейтін. Ол отбасын ардақтап, шығармашылық пен қоғамға қызмет етуді қатар алып жүрді.
Өмірінің соңғы кезеңінде денсаулығы сыр беріп, жүрек ауруынан зардап шекті. 2015 жылы өмірден өткенде ол қазақ руханияты үшін үлкен жоғалтқандардың бірі болды. Оның қазасы әдеби қауымдастыққа ауыр тиді, көптеген әріптестері мен оқырмандары оны ізгі ниеті мен терең ойлы шығармалары арқылы еске алды.
Мұрасы және маңызы
Дидахмет Әшімханұлының әдеби мұрасы — ұлттық қазына. Оның шығармаларында:
- адам психологиясы,
- руханият мәселелері,
- табиғат пен адамның тұтастығы,
- ұлттық болмыстың ерекшелігі
көркем әрі терең түрде бейнеленген.
Оның шығармалары бірнеше тілге аударылып, халықаралық деңгейде де танылды. Әдеби сыншылар оны қазақ прозасындағы ең шынайы, жан дүниені дәл жеткізе білетін қаламгерлердің бірі деп бағалайды.
Ол жетекшілік еткен баспалар мен қоғамдық қорлар арқылы көптеген жас авторлардың жолын ашты, ұлттық әдебиетті насихаттауға үлкен үлес қосты.
