Леонид Брежнев өмірбаяны: балалық, саяси қызметі және мұрасы
ХХ ғасырдағы тарихта Леонид Ильич Брежнев – социалистік лагерьде, әсіресе Кеңес Одағында ұзақ әрі маңызды қызмет атқарған жетекшілердің бірі. 1964 жылдан 1982 жылға дейінгі кезең «Брежнев дәуірі» деп аталып, елде экономикалық, саяси және идеологиялық өзгерістерге куә болды. Брежневтің қызметі мен тұлғасы зерттеушілер үшін қызықты, себебі ол Совет Одағының ішкі және сыртқы саясатының маңызды кезеңінде мемлекет басшысы болды. Оның өмірі қарапайым жұмысшы отбасыдан шығып, партияның жоғарғы эшелонына дейін жеткен үлгі ретінде қарастырылады. Осы мақалада біз Брежневтің балалық шағын, білімін, қызмет жолын, қоғамдық және саяси көзқарастарын, жеке өмірін, жетістіктерін және мұрасын жан-жақты қарастырамыз.
Брежнев өмірбаяны
1. Бала кезі және отбасы
Леонид Ильич Брежнев 1906 жылы желтоқсан айында Ресей империясының Екатеринослав губерниясына қарасты Каменское қаласында дүниеге келді. Оның әкесі Илья Брежнев және атасы Яков Брежнев қарапайым жұмысшы болып, металл өнеркәсібімен айналысқан. Бала кезінде Леонид қарапайым еңбекші ортасында өсті. Бұл оның еңбекке, жауапкершілікке және қарапайымдылыққа бауланды.
Брежневтің отбасы экономикалық тұрғыдан күрделі жағдайда өмір сүрген, бірақ еңбекке баулу, білімге қызығушылық балалық шағында қалыптасты. 17 жасында ол Комсомолға кіріп, коммунистік идеяларға жақындай бастады. Балалық шағы оның кейінгі өмірінде еңбекке деген ұмтылыс пен саяси қызметке бейімділігін қалыптастырды.
1927 жылы ол ауыл шаруашылығы техникумын тәмамдады, кейін металлургиялық институтта оқып, инженер мамандығын алды. Бала кезінен алған тәрбиесі мен еңбекке икемділігі оның партиялық және мемлекеттік қызметте жоғарылауына жол ашты.
2. Оқу және жолының бастауы
Брежневтің оқу жолы ауылдық техникумнан басталып, металлургиялық институтта жалғасты. 1935 жылы ол инженер мамандығын бітіріп, металлургиялық зауытта жұмыс істей бастады. Осы кезеңде оның ұйымдастырушылық қабілеті дамып, партия жұмысымен таныса бастады.
1938–1940 жылдары ол Украинадағы партия ұйымдарында жауапты қызметтерге тағайындалды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Брежнев саяси комиссар ретінде әскери жұмыстарға қатысты және майдандағы әскери-партиалық басқармада қызмет етті. Соғыстан кейін партия аппаратында жоғарылап, Украина мен Молдавияда бірінші хатшы лауазымдарын атқарды. 1954–1956 жылдары Қазақстан коммунистік партиясында жұмыс істеп, жер игеру науқандарына қатысқан.
Осы кезең Брежневтің тәжірибесін нығайтып, партия ішінде беделін арттырды. Ол жұмысшыдан инженерге, инженерден партия жетекшісіне дейінгі жолды өткеріп, келешектегі жоғары мемлекеттік лауазымдарға дайындалды.
3. Қызметі және жетістіктері
1964 жылы Брежнев Коммунистік партияның Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып тағайындалды. Кейіннен ол Генерал хатшы атағын иеленіп, 18 жыл бойы КСРО-ны басқарды. Оның қызметі кезінде экономика, ғылым, әскери сала, сыртқы саясат және әлеуметтік өмірде көптеген өзгерістер болды.
Ішкі саясатта ол индустрияны дамытуға, ғылым мен техникаға мән берді. 1977 жылы жаңа КСРО Конституциясы қабылданып, әлеуметтік кепілдіктер кеңейтілді. Ғарыш саласында жетістіктерге қол жеткізілді, әскери әлеует күшейтілді.
Сыртқы саясатта Брежнев АҚШ-пен келіссөздер жүргізіп, «жағынды саясат» бағытында әрекет етті. Ол Хельсенки келісімдеріне қатысып, социалистік лагерьдегі елдердің рөлін нығайтуға күш салды. «Брежнев доктринасы» арқылы КСРО өз одақтастарына араласу құқығын бекітті.
Алайда бұл кезеңде «экономикалық тоқырау» байқалды. Инновациялар азайып, басқару жүйесі икемсіз болды. Осыған қарамастан, Брежнев ұзақ мерзім басқарған, елдегі тұрақтылықты қамтамасыз еткен жетекші ретінде тарихта қалды.
4. Қоғамдық және саяси көзқарастары
Брежнев марксизм-ленинизмге сүйеніп, социализмді дамытуды басты мақсат етті. Ол орталықтандыруды күшейтіп, республикалар мен аймақтардағы автономиялық тенденцияларды шектеді. Ұлттық саясатта «советтік халық» ұғымын алға шығарды, әртүрлі ұлт өкілдерінің біртұтас социалистік қауымдастығын қалыптастырды.
Сыртқы саясатта ол КСРО-ның әлемдік социалистік лагерьдегі жетекші рөлін сақтап, капиталистік елдермен бәсекелестікті тепе-теңдікпен жүргізді. Әскери қауіпке дайын болуды, ядролық қарудың стратегиялық рөлін түсінуді басты назарда ұстады. «Брежнев доктринасы» социалистік жүйеге қауіп төнген жағдайда КСРО-ның араласу құқығын бекітті.
Қоғамдық көзқарастары тұрғысынан ол халықтың әлеуметтік кепілдіктерін, мәдени және білім салаларын дамытуға мән берді, бірақ реформаларға аса серпін бермеді. Оның ұстанымдары орталықтандырылған басқару, партия жетекшілігі және сыртқы әлеммен тепе-теңдікті сақтауға бағытталды.
5. Жеке өмірі
Брежнев 1928 жылы Виктория Петровнамен үйленді. Олар екі баламен – қызы Галина және ұлы Юриймен өмір сүрді. Жеке өмірі көпшілікке аса ашық емес, бірақ белгілі фактылар бойынша отбасы қарапайым өмір сүрген. Виктория Брежнева күйеуінің жоғары лауазымына қарамастан көпшілік назарында болмауды қалаған.
Отбасылық өмірі Брежневтің партия және мемлекеттік қызметімен тығыз байланысты болды. Ол өз отбасының әлеуметтік мәртебесін қамтамасыз етіп, балаларын тәрбиеледі. Жеке өмірі мен қызметі араласқан, бірақ ол қоғамдық тұлға ретінде халықтың көзінде еңбекші шығу тегі мен қарапайымдылығы бар адам болып көрінді.
6. Мұрасы және маңызы
Брежневтің мұрасы күрделі. Бір жағынан, ол ұзақ уақыт КСРО-ны басқарған, елде тұрақтылық орнатқан жетекші. Индустрия, ғылым, әскери сала дамып, КСРО әлемдік аренада өз орнын көрсетті.
Екінші жағынан, «эпоха застоя» деп аталатын кезеңде экономикалық және әлеуметтік даму баяулады, инновациялар жетіспеді, басқару жүйесі икемсіз болды. Брежнев ұлттық және ұлтаралық саясатта «советтік халық» ұғымын бекітті, бірақ республикалардың дербестігі мен мәдени әртүрлілігін шектеу сыналды.
Сыртқы саясаттағы мұрасы да даулы: социалистік лагерьдегі рөлді нығайту, батыспен келіссөздер, әскери бәсекелестік – бәрі тарихта маңызды із қалдырды. Оның қызметі әлеуметтік көтерілу үлгісі, партия аппаратының жұмысын және идеологияның практикалық көрінісін көрсетеді.
