Белгісіздік дәуіріндегі Қазақстан: сарапшы 2025 жылдың қорытындыларын бағалады
Белгісіздік дәуіріндегі Қазақстан үшін 2025 жыл жаһандық тұрақсыздық, әлемдік тәртіптің өзгеруі және ішкі реформалар аясында стратегиялық өзін-өзі айқындау кезеңі болды. dailykz-ке берген сұхбатында ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігіне қарасты Философия, саясаттану және дінтану институтының Цифрлық әлеуметтік ғылымдар орталығының жетекшісі Рүстем Мұстафин жылды қорытындылап, ел дамуының негізгі бағыттарына тоқталды.
Сарапшы алдағы парламенттік реформаның логикасын, ішкі саясаттағы жаңаруларды, экономикалық саясаттың нәтижелерін, Қазақстанның Орталық Азиядағы және халықаралық аренадағы рөлін талдады. Сонымен қатар Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың басты басымдығы — ғылым мен жоғары технологияларды дамыту екенін атап өтті.
2025 жыл Қазақстан үшін қандай реформалармен есте қалды?
Рүстем Мұстафиннің айтуынша, 2025 жыл Қазақстанның даму жолын айқындауда аса маңызды болды. Әлемде бұрынғы тәртіптер ыдырап, жаңа жүйелер әлі толық қалыптаспаған кезеңде ел үшін нақты бағыт белгілеу қажет еді.
Негізгі реформалардың бірі — Мемлекет басшысы жариялаған парламенттік өзгеріс. Жоспарға сәйкес, Сенат таратылып, ел бір палаталы парламент — Мәжіліске өтеді. Бұл ретте басқару формуласы сақталады: «күшті президент — ықпалды парламент — есеп беретін үкімет».
Сондай-ақ ішкі саясаттың базалық құндылықтары мен негізгі контурлары айқындалды. Бұл мемлекеттің ішкі тұрақтылығын күшейту үшін аса маңызды қадам саналады.
Ішкі саясат реформасы нені қамтиды?
Ішкі саясат тек мемлекеттік басқаруды жаңғыртумен шектелмейді. Соның бір көрінісі — әкімдерді сайлау жүйесі. Бұл демократияландырудың төменнен басталуын білдіреді.
Экономика да ішкі саясаттың маңызды бөлігіне айналды. Қазіргі турбулентті жағдайда мемлекеттің экономикаға белгілі бір деңгейде араласуы қажет. Сонымен бірге идеологиялық және мәдени бағыт ерекше мәнге ие болып отыр.
Сарапшының айтуынша, сырттан келетін түрлі өркениеттік және идеологиялық ықпалдар күшейген кезде Қазақстанға өзінің ұлттық бірегейлігін, құндылықтар жүйесін қалыптастыру қажет. Бұл бағыттағы тұжырымдамалық құжат әзірлену үстінде және жақын уақытта қабылдануы мүмкін.
Экономикалық саясаттың нәтижесі қандай болды?
Қазақстан экономикасы ұзақ уақыт бойы мұнай мен газ экспортына тәуелді болды. Бұл — елдің әрі күшті, әрі әлсіз тұсы.
Президент Тоқаев экономиканы әртараптандыруды басты міндет ретінде қойды. Соның аясында цифрландыру, жасанды интеллектіні дамыту, мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру, суперкомпьютерді іске қосу, логистика мен көлік саласын жаңғырту жұмыстары жүргізілді.
Екінші маңызды бағыт — ауылды дамыту. Ауыл — Қазақстанның экономикалық әлеуетінің негізі, сондықтан аграрлық саясаттың тірегі болуы тиіс.
2025 жылы экономикалық өсім шамамен 6,2% деңгейінде сақталды. Алайда инфляция мәселесі өзекті күйінде қалды. Сарапшы мұны әлемдік үрдіспен байланыстырып, стагфляция белгілерінің бар екенін атап өтті.
Қазақстанның халықаралық беделі қалай нығайды?
Белгісіздік дәуіріндегі Қазақстан үшін көпвекторлы сыртқы саясат негізгі артықшылықтардың бірі болды. Ел күрделі геосаяси жағдайда өз позициясын сақтап қана қоймай, күшейте алды.
Президент Тоқаевтың Қытай, Ресей, АҚШ, Еуропа және Орталық Азия елдерінің басшыларымен орнатқан жеке әрі институционалдық байланыстары маңызды рөл атқарды. Сонымен қатар Қазақстан халықаралық ұйымдар мен көпжақты форматтарда белсенді қатысып келеді.
Климат, қауіпсіздік, технология және экономика сияқты жаһандық күн тәртібіне араласа отырып, Қазақстан өз бастамаларын ұсыну арқылы халықаралық беделін нығайтып отыр.
Орталық Азиядағы Қазақстанның орны
Сарапшы Орталық Азияда бәсекелестіктен гөрі ынтымақтастық маңызды екенін атап өтті. Аймақта елдер нақты бастамалар төңірегінде топтасып келеді.
Қазақстанның пікіріне халықаралық және өңірлік алаңдарда құлақ асады. C5+, ШЫҰ, ҰҚШҰ сияқты форматтардағы консультациялар көбіне Астанадан басталады.
Ғаламдық бастамалар және БҰҰ реформасы
Қазақстанның негізгі бастамаларының бірі — БҰҰ-ны реформалау. Президент Тоқаев бұл ұйымды тарату емес, керісінше, оның тиімділігін арттыру қажет екенін бірнеше рет атап өтті.
Сонымен қатар Қазақстан биологиялық және азық-түлік қауіпсіздігі мәселелеріне, әсіресе өңірлік деңгейде, ерекше көңіл бөлуде.
Үлкен державалармен тепе-теңдік қалай сақталды?
Қазақстан АҚШ, Ресей және Қытай арасындағы тепе-теңдікті дипломатияның жоғары деңгейі арқылы ұстап отыр. Ел тек ресурс ұсынушы ғана емес, сонымен қатар сенімді серіктес ретінде бағаланады.
Сирек металдар, адам капиталы, технологиялық жобалар — Қазақстанның жаңа артықшылықтары. Ел ЕО-мен, Қытаймен, Ресеймен және АҚШ-пен өзара тиімді ынтымақтастықты дамытып келеді.
Президент қызметіндегі басты басымдық
Рүстем Мұстафин Президент Тоқаевтың ғылым мен жоғары технологияларға ерекше мән беруін басты жетістік ретінде атап өтті. Ғалымдарды қолдау, цифрландыру, бизнес пен ғылымды біріктіру — жаңа модельдің негізі.
