Бекболат Әшекеев өмірбаяны: 1916 жылғы көтеріліс көсемі, өмірі және мұрасы
XX ғасырдың басында қазақ даласында ұлттық сана мен азаттық қозғалыстары қарқынды дамыды. Қазақ халқы патша Ресейінің отарлық саясатына қарсы тұрудың жолдарын іздеді. Сол күресте ерекше рөл атқарған тұлғалардың бірі — Бекболат Әшекеев. Ол Жетісу өңірінде халық қозғалысына белсенді араласып, өз батылдығы мен көшбасшылық қасиеттерімен есте қалды.
Бекболат Әшекеевтің өмірі — қазақ халқының азаттыққа деген ұмтылысының айқын көрінісі. Оның іс‑әрекеттері, қоғамдық қызметі, көтерілістерге қатысуы ұлттық тарихта маңызды орын алады. Бұл мақалада біз оның өмірбаянын толық қарастырып, балалық шағынан бастап қоғамдық қызметі, саяси көзқарасы, жеке өмірі және мұрасына дейін талдаймыз.
Бекболат әшекеев өмірбаяны
Балалық және отбасы
Бекболат Әшекеев 1840–шы жылдардың ортасында Жетісу өңірінде дүниеге келді. Туған жері — қазіргі Алматы облысына қарасты ауылдық жерлердің бірі. Ол дулат руынан шыққан. Отбасы қарапайым шаруашылықпен айналысқан, мал өсіру және егіншілікпен айналысу Бекболаттың бала кезінен меңгерген ісі болды.
Балалық шағында ол ауылдағы дәстүрлі өнерге қызығып, домбыра шертіп, ағаш шеберлігімен айналысқан. Сонымен қатар, ауылдағы кикілжіңдер мен дауларды шешуге араласқан. Бұл оның әділдікке, қоғам алдындағы жауапкершілікке деген көзқарасын қалыптастырды.
Отбасында ата‑бабалар дәстүрі маңызды орын алған. Жасөспірім кезінде ол ауыл тұрғындары арасында бедел жинап, сенімге ие болған. Мұның барлығы кейінгі өмірінде көсемдік қабілеттерінің қалыптасуына әсер етті. Отбасы мүшелері мен туыстарымен ара-қатынасы ауыл қоғамында белсенді болуына, халықтың мәселелеріне араласуына жағдай жасаған.
Білім алу және жолының бастауы
Бекболат Әшекеев дәстүрлі қазақ мектебі немесе медреседе білім алған деп есептеледі. Оның ресми жоғары білім алғандығы туралы мәлімет жоқ, бірақ ауылда әртүрлі дағдыларға үйренгені белгілі. Ол мал шаруашылығы мен қолөнерді меңгеріп қана қоймай, ауыл ішіндегі қоғамдық мәселелерді шешуге белсенді араласқан.
Бекболат болыстағы әкімшілік жұмыстарға қатысып, ауылдағы дау-жанжалдарды әділ шешкен. Жасынан-ақ көшбасшылық қасиеттері байқалған. Домбыра шертпегі, ағаш шеберлігі оның көпқырлы қабілетінің айқын көрінісі болды.
Жас кезінде қалыптасқан азаматтық ұстаным, әділдікке деген құрмет, халыққа деген сүйіспеншілік кейінгі көтерілістер мен қоғамдық қызметінде маңызды рөл атқарды. Ол өз ортасында беделді адам болып, сенімге ие болды.
Қоғамдық қызмет және жетістіктер
Бекболат Әшекеев 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілістің Жетісу өңіріндегі жетекшілерінің бірі болды. Ол халықты ұйымдастырып, көтеріліске бастамашы ретінде ат салысты. 25 маусым 1916 жылы патша үкіметінің қазақ жастарын майданға алу туралы жарлығы халық арасында наразылық тудырған. Осы кезде Бекболат халықты біріктіріп, қарсылық көрсетуге атсалысты.
Көтеріліс кезінде Бекболат ат үстінде қозғалысты басқарды, қарулы отрядтар жасақтап, ауылдарды қорғады. Халықты ұйымдастыру және отарлық күштерге қарсы тұру оның көшбасшылық қабілетін көрсетті. Көтерілістің басты жетістігі — халықтың ұлттық санасын ояту, ауыл ішінде ұйымшылдықты қалыптастыру болды.
Бекболат Әшекеевтің ең басты жетістігі халыққа батылдық пен ерліктің үлгісін көрсету болды. Ол ауыл ішіндегі дау-жанжалды әділ шешіп, патша отаршылығына қарсы күресте халықты біріктірді. Бұл іс-қимылдар қазақ тарихында ұлттық рухтың оянуының маңызды кезеңі ретінде есте қалды.
Қоғамдық және саяси көзқарастар
Бекболат Әшекеевтің саяси көзқарасы патша отаршылығына қарсы тұруға негізделген. Ол қазақ балаларының майданға алынып, тыл жұмысына тартылуына қарсы шықты. 1916 жылғы көтеріліс барысында оның ұстанымы халықтың ұлттық мүддесін қорғау, жер мен дәстүрді сақтау болды.
Бекболат қоғамдағы әділдік пен азаматтық жауапкершілікті жоғары бағалады. Ол халықты біріктіріп, ауыл ішіндегі мәселелерді әділ шешуге күш салды. Оның саяси қызметі партияға немесе ресми ұйымдарға қатысуымен емес, халық көшбасшысы ретінде көрінді.
Бекболаттың көзқарасы жергілікті қазақ қоғамының өзін-өзі басқаруына, мал мен жерді қорғауға, дәстүрлі шаруашылыққа құрмет көрсетуге негізделген. Бұл ұстанымдар қазақ халқының сол кездегі әлеуметтік-саяси қозғалыстарымен үндес болды.
Жеке өмірі
Бекболат Әшекеевтің жеке өмірі жөнінде ақпарат аз. Ол отбасында беделді, сенімді адам ретінде танылды. Кейбір деректер бойынша оның інісі Сармамбет, баласы Әбділда болған. Жасы үлкен болғанына қарамастан, 1916 жылғы көтерілісте белсенділік танытты.
Жеке қасиеттері — қарапайым ауылдан шыққан, қолөнершілік қабілеті бар, өнерге қызығатын, әлеуметтік мәселелерге араласатын тұлға. Оның өмірінің соңында көтерілістің сәтсіздігімен байланысты қиындықтар болды. Кейбір деректер бойынша ол 1916 жылы патша әскерлері тарапынан жазаланды.
Жеке өмірі туралы шектеулі мәліметтер болса да, оның қоғамдық қызметі мен ерлігі оның тұлғалық қасиеттерін айқын көрсетеді.
Мұра және маңызы
Бекболат Әшекеевтің басты мұрасы — 1916 жылғы көтерілістегі Жетісу өңіріндегі рөлі. Ол халықты біріктіріп, патша отаршылығына қарсы тұруды ұйымдастырды. Көтеріліс арқылы қазақ халқының ұлттық рухын көтеріп, ерліктің үлгісін көрсетті.
Мәдени тұрғыдан оның есімі жырлар мен дастандарға алынған. Бекболат батырдың ерлігі қазіргі ұрпаққа үлгі болып, тәуелсіздікке ұмтылысқа дем береді. Оның мұрасы тек тарихи ғана емес, рухани, идеологиялық маңызға ие.
Бүгінгі күні оның есімі ескерткіштерде, қоғамдық шараларда аталады. Мұра ретінде — батырлық, әділдік, халық алдындағы жауапкершілік үлгісі қалдырды. Бұл қазақ тарихындағы ұлы тұлғалардың бірі екенін көрсетеді.
