Ғани Мұратбаев өмірбаяны – өмір жолы, қызметі, мұрасы туралы толық мақала
Ғани Мұратбаев – қазақ халқының ХХ ғасыр басындағы қоғамдық-саяси өмірінде ерекше із қалдырған, қысқа ғұмырында ұлт жастарының мәдени, саяси және ағартушылық дамуына өлшеусіз үлес қосқан қайраткер. Оның есімі тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл Орта Азия жастары қозғалысының символына айналды. Чембрлен жасында-ақ ол халықтың мұң-мұқтажын терең түсініп, әділдік пен теңдік жолында қажымай еңбек етті.
Өмірінің бар болғаны 23 жылға ғана созылуы оның тарихи рөлін кемітпейді, керісінше, қысқа ғұмырда алып іс атқарғандығын көрсетеді. Ғани – жастар ұйымдарын нығайтуға, халықты оқу-білімге шақыруға, қоғамдағы теңсіздікпен күресуге бағытталған идеяларды жан-жақты дамытқан тұлға. Оның есімі Кеңес дәуірінің алғашқы кезеңінде ірі ұйымдастырушылардың бірі ретінде кең танылды.
Ғани Мұратбаев өмірбаяны
Детство и семья
Ғани Мұратбаев 1902 жылы 1 мамырда Қызылорда облысы Қазалы уезінің 3-ауылында дүниеге келді. Оның дүниеге келген кезеңі – қазақ даласының саяси, әлеуметтік тұрғыдан ең күрделі жылдары болатын. Патшалық Ресейдің әкімшілік реформалары, әлеуметтік теңсіздік, көшпелі өмір салтының өзгеруі – барлығы болашақ қайраткердің өсу ортасына тікелей әсер етті.
Ғанидың әкесі – Мұратбай Молдабайұлы, ұстахана ұстап, адал еңбегімен күн көрген, ел ішіне сыйлы адам болған. Анасы – Жанбала Нұрмұхамбетқызы – сабырлы, тәрбиелі, қарапайым қазақ әйелі. Олар бала тәрбиесіне ерекше мән беріп, ұлдарына адалдықты, еңбекқорлықты үйретті. Отбасындағы қарапайым тіршілік, тұрмыстық қиыншылықтар Ғаниды ерте есейтті.
Ғани бес жасқа толған шақта әкесі қайтыс болып, отбасының жағдайы күрт қиындай түсті. Анасы бірнеше баламен жалғыз қалып, тіршілік қамы үшін әртүрлі жұмыс атқарды. Жетімдік пен кедейлік – Ғанидың өмірінде үлкен мектеп болды. Бұл жағдай оның бойында қайсарлық, еңбекке бейімділік, жоқшылық көрген жандарға жанашырлық секілді қасиеттерді қалыптастырды.
Балалық шағы Қазалы өңірінде өткен Ғани ерте кезден-ақ зеректігімен көзге түсті. Ауыл молдасынан хат танып, кейін орыс-қазақ мектебінде оқыды. Бұл мектептегі білім оның дүниетанымын кеңейтіп, қоғамдағы әділетсіздіктерді түсінуге жол ашты. Сонымен бірге, Ғани халық ауыз әдебиетіне, ұлттық мәдениетке терең қызығушылық танытып, ел арасындағы ақын-жыраулардың шығармаларын тыңдап өсті.
Отбасындағы қиындықтарға қарамастан, Ғани әрқашан алғыр, намысшыл, өз ортасында көшбасшы ретінде танылды. Жас кезден халық мәселелеріне бейжай қарамай, әлеуметтік әділеттікті іздеуге талпынуы – кейінгі үлкен саяси жолына бастау болды.
Учёба и начало пути
Ғани Мұратбаевтың білім алуға деген құштарлығы ерекше болатын. Ол Қазалыдағы екі сыныптық орыс-қазақ училищесінде оқып, орыс тілін еркін меңгерді, бұл кейінгі қоғамдық қызметінде маңызды рөл атқарды. 1916–1917 жылдары елдегі саясат, экономикалық дағдарыстар, көтерілістер жастардың дүниетанымына қатты әсер етті. Ғани да бұл өзгерістерді терең сезінді.
Білімге деген ынтасы зор Ғани 1918 жылы Перовск (қазіргі Қызылорда) қаласына барып, мұғалімдер даярлайтын курсқа түсті. Бұл жерде ол жаңа қоғам идеяларымен танысып, саяси сауатын арттырды. Қоғамдағы өзгерістерді жіті бақылап, ел болашағының білім мен ұйымшылдықта екенін ерте түсінді.
Оның алғашқы қоғамдық қызметі 1918 жылы Қазақ жастарының революциялық ұйымына мүше болудан басталды. Мұнда ол жастарды біріктіру, оқу-білімге тарту, ағартушылық жұмыстарын жүргізу бағытында белсенділік танытты. Ғани әр жиналыста, әр жиында өткір пікір айтып, өзгелерді толғандыратын мәселелерді батыл көтерді.
1919–1920 жылдары Азамат соғысы жүріп жатқан уақытта Ғани Қазалы уезінде кеңестік мекемелерде хатшы, инструктор қызметтерін атқарды. Бұл кезеңде ол жергілікті басқару құрылымдарының жұмысын білуді, ұйымдастыру қабілетін дамытуды үйренді. Оның іскерлігі, жауапкершілігі жоғары бағаланып, уездегі ірі жастар ұйымдарына жетекшілік ету міндеті жүктелді.
1920 жылы Ғани Түркістан Республикасының астанасы Ташкентке шақырылып, сондағы комсомол ұйымдарының жұмысына араласты. Бұл – оның саяси және қоғамдық қызметінің жаңа белесі еді. Ташкенттегі Орта Азия жастары арасында беделі артып, ол табиғи көшбасшы ретінде танылды.
Творчество / Деятельность / Достижения
Ғани Мұратбаевтың негізгі жетістіктері – оның қоғамдағы әлеуметтік әділеттілік, білім, мәдени даму бағытында атқарған өте көлемді жұмыстары.
Орта Азия жастары қозғалысының көшбасшысы
1921 жылы ол Түркістан комсомолы Орталық Комитетінің хатшысы болып сайланды. Бұл қызметке келген ең жас басшылардың бірі еді. Ғани жастарды біріктіріп, олардың қоғамдағы орнын күшейтуге ерекше күш салды.
Ол балалар мен жастарға арналған «Жас алаш», «Жас қайрат», «Ұшқын» секілді басылымдардың жұмысына араласып, жас буынның ой-санасын оятатын мақалалар жазды. Ағартушылық тақырыптарды көтеріп, халықтың білімсіздік салдарынан қиналып отырғанын баса айтты.
Білім беру ісінің жақтаушысы
Ғани Түркістан өлкесінде мектептер, сауат ашу курстары, мәдени-ағарту орталықтарын ашуға тікелей бастамашы болды. Ол жастарды оқу-білімге шақырып, білім арқылы қоғамды өзгертуге болатынын дәлелдеп айтты.
Халықтардың туыстығы, теңдігі, мәдениет алмасуы жөнінде көп еңбек етті. Оның бастамаларының нәтижесінде көптеген оқу орындары жастарды тегін қабылдап, ұлттық кадрлар даярлау ісі жүргізілді.
Әлеуметтік мәселелерді көтеруі
Ғани жұмысшылардың, кедей шаруалардың құқығын қорғауға белсене атсалысты. Түркістан өлкесінде ашаршылық, жұмыссыздық, тұрмыстық қиындықтар кең етек алған уақытта ол әр өңірге барып, халықпен кездесті, мәселелерді шешу жолдарын ұсынды.
Халықтар достығы идеясы
Ғани Өзбекстан, Тәжікстан, Қырғызстан жастары арасында орасан беделге ие болды. Ол Орта Азия халықтарының бірлігі мен ынтымағын насихаттап, бірлескен жастар ұйымдарын құруға атсалысты.
Халықаралық жұмыс
1922 жылы ол Коминтерннің жастар бөлімінде Орта Азия өкілі ретінде тіркелді. Бұл – оның халықаралық деңгейдегі мәртебесін көрсетеді. Ғани еңбекші жастардың құқығын қорғауда батыл ұсыныстар жасады.
Общественные и политические взгляды
Ғани Мұратбаевтың қоғамдық және саяси көзқарастары оның өмірінің барлық кезеңінде айқын көрінді. Ол әділетсіздікке төзбеушілікті, теңдікті, еркіндікті жақтады.
Әлеуметтік теңдік
Ғани қоғамдағы бай мен кедей арасындағы алшақтықты жоюды, баршаға білім мен еңбек ету мүмкіндігін беруді жақтады. Осы ойлары оның сөйлеген сөздерінен, мақалаларынан анық көрінеді.
Ұлттар достығы
Ол әр халықтың мәдениеті мен тіліне құрметпен қарау керек деп санады. Түркістан халықтарының бір-бірімен ынтымақта болуы аймақтың өркендеуіне әкеледі деп есептеді.
Жастардың рөлі
Ғани жастары қоғамның қозғаушы күші деп білді. Жастар белсенді болса ғана ел дамиды деп ескертіп отырды.
Ағартушылық бағыт
Ол үнемі білімге шақырып, сауатсыздық – дамудың басты кедергісі екенін айтты. Ғани үшін саясат – білім арқылы халықты ояту, қоғамды өзгерту құралы болатын.
Личная жизнь
Ғани Мұратбаевтың жеке өмірі оның қоғамдық қызметімен тығыз байланысты болды. Көп уақытын жиналыстарда, сапарларда, ұйымдарда өткізуге мәжбүр болғандықтан, ол отбасын құруға үлгермеді.
Құжаттарда оның үйленгені туралы деректер кездеспейді. Бар ғұмырын қоғам ісіне арнаған азаматтың жеке өмірге уақыт бөлуге мүмкіндігі болмағаны анық.
Дегенмен, замандастары оның өте мейірімді, бауырмал, адамгершілігі жоғары тұлға болғанын жазады. Жастармен тез тіл тауып, адамдардың мәселесін шынайы тыңдайтын қасиеті оның беделін арттыра түсетін.
Ол 1924 жылы 15 сәуірде Ташкент қаласында ұзақ сырқаттан кейін бар-жоғы 23 жасында дүниеден өтті. Оның мезгілсіз өлімі Орта Азия жастары үшін өте ауыр қайғы болды.
Наследие и значение
Ғани Мұратбаевтың артында қалған мұра – оның жасаған сан-салалы еңбектері. Ол қысқа ғұмырында жастар қозғалысының негізін қалап, тұтас бір тарихи кезеңнің символына айналды.
Жастар ұйымдарына қосқан үлесі
Қазіргі Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан жастарының қозғалысы Ғанидың еңбегін ерекше атайды. Комсомол ұйымдары оның бастамалары арқылы күшейді, мыңдаған жас білім алып, кәсіби маманға айналды.
Мәдени-ағарту ісінің дамуына әсері
Ғани ашқан сауат ашу курстары, оқу орындары, мәдени орталықтар кейінгі жылдары аймақтың білім беру жүйесінің қалыптасуына ықпал етті.
Қоғамдық әділеттілік идеялары
Бүгінде Ғани Мұратбаевтың есімі әділдік, еңбекқорлық, елге қызмет ету ұғымдарымен астасады. Оның көзқарастары мен идеялары қазіргі заман жастарына да рухани бағдар береді.
Мұратбаевты ұлықтау
Қазақстанның көптеген қалаларында көшелер, мектептер, мәдени орталықтар Ғани есімімен аталады. Қызылорда қаласында оған арналған музей бар. Сонымен қатар, жыл сайын жастар арасында «Ғани Мұратбаев» атындағы сыйлық пен түрлі байқаулар ұйымдастырылады.
