Қазақстандықтар деректері интернетке “желіп кеткенде” не істеу керек

Доксинг – адамның жеке деректерін оның келісімінсіз жинау және жариялау. Көбіне бұл әрекет адамды қорқыту, шантаж жасау немесе мазасын алу үшін жасалады. Мұндай жағдайда полиция көмектесе алады, деп хабарлайды dailykz.

Қазіргі заманда доксинг – адамның жеке ақпаратын оның келісімінсіз іздеу, жинау және жариялау. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл – деректердің интернетке “желіп кетуі”.

Көбіне мұны қарсы ниетпен, қорқытып немесе шантаж жасау мақсатында жасайды. FinGramota медиа-порталының айтуынша, кейде дайындалған алаяқтар болашақ құрбандарының деректерін оңай таба алады:

• Іздеу жүйелері арқылы – ескі жазбалар, пікірлер, форумдағы ескертулер. Бір қолданушының бірнеше сайтта бір никнейм қолдануы да деректерді табуды жеңілдетеді;
• Әлеуметтік желілер арқылы – профильде аты-жөні, жұмыс орны, қала, фотосуреттер және таныс адамдар тізімі көрсетіледі;
• Қара нарықта – кейде қазақстандықтардың жеке деректері компаниялардағы немесе басқа құрылымдардағы ақпарат ағынынан darknet-те пайда болады;
• Әлеуметтік инженерия арқылы – алаяқтар банк қызметкері, дәрігер немесе ұйым қызметкері атынан қоңырау шалып, жеке деректерді тікелей сұрайды;
• Жұмыс арқылы – егер компания қызметкерлерінің деректері ашық болса, доксерлер олардан әлеуметтік желі парақшаларына шығуы мүмкін.

Егер Қазақстандықтар доксинг фактісіне тап болса, алдымен оны тіркеу маңызды: электрондық хаттар, дауыстық хабарламалар, SMS. Скриншоттар мен видеожазбалар жасау қажет, себебі олар полицияға немесе сотқа дейінгі талап арызға қажет болуы мүмкін.

Кейін жеке деректерді жоюды талап ету керек, әсіресе жалған немесе адастыратын ақпарат болса. Деректер жарияланған платформаларға немесе сайттарға тікелей хабарласып, материалды жоюды немесе түзетуді сұрауға болады.

Доксинг заңсыз және адамға ауыр зиян тигізуі мүмкін, сондықтан құқық қорғау органдарына хабарлау және қажет болса заңгерге жүгіну маңызды. Заңгер деректерді қорғау жолдары мен мүмкін тәуекелдерді бағалауға көмектеседі.

Қазақстанда доксинг үшін қандай жаза бар

Мамандардың айтуынша, доксинг Қазақстан Конституциясының 18-бабын бұзады. Бұл бап жеке өмірге, отбасылық құпияға, абырой мен қадір-қасиетке, жеке кірістер мен үнемдерді, хат-хабар мен телефон сөйлесулерін қорғауды қамтамасыз етеді.

Егер доксер жеке деректерді шантаж немесе бопсалау үшін қолданса, бұл қылмыстық құқықбұзушылық болып саналады. Мұндай жағдайда 4 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы бар, ауырлататын жағдайларда – 15 жылға дейін.

Сондай-ақ, Қылмыстық кодекстің 147-бабы жеке немесе отбасылық құпияны құрайтын ақпаратты заңсыз жинау үшін 3 жылға дейін бас бостандығынан айыруды қарастырады.

Интернет арқылы деректерді жариялау арқылы доксинг адамға ауыр зиян келтірсе, жазасы 3-6 жылға дейін, ал интернет арқылы таратылса – 7 жылға дейін арттырылуы мүмкін.

Доксинг тәуекелін азайту жолдары

• Цифрлық ізіңізді азайтыңыз – ескі жазбаларды жойыңыз, телефон, мекенжай, жұмыс орны, оқу орны, балалар туралы деректерді жарияламаңыз;
• Әр түрлі парольдер – әр сервисте бірегей пароль қолданыңыз (Bitwarden, 1Password, Google Password Manager көмектеседі);
• Екі факторлы аутентификация (2FA) – әлеуметтік желілерде, пошталарда, мемлекеттік қызметтерде, банктерде қосыңыз;
• Профиль құпиялылығы – достар, фотолардағы белгілер, геолокация, туған күн мен белсенділікті жасырыңыз;
• Әр түрлі никнеймдер – доксерлер үшін ақпарат жинауды қиындатады;
• Деректерге бақылау – ЖСН, жеке куәлік, банк реквизиттері, ЭЦҚ және басқа құжаттарды таныс емес адамдарға бермеңіз;
• Құрылғыларды тексеру – ескі қосымшаларды, камера, микрофон, контактілер мен файлдарға рұқсаттарды жойыңыз;
• Ашық деректерді тазалау – форумдар, ескі сайттар мен хабарландырулардан деректерді өшіріңіз;
• Файлдар мен сілтемелерге сақ болу – күмәнді APK және сілтемелерді ашпаңыз;
• Қосымша нөмір – әлеуметтік желілер мен сервистер үшін бөлек “қорғаныс” нөмір пайдаланыңыз, негізгі нөмір тек жақындарға.

Қорытынды
Доксинг – жеке өмірге ғана емес, қаржылық қауіпке де қауіп төндіреді. Деректердің ағып кетуі алаяқтыққа, несие рәсімдеуге және қаражат ұрлауға әкелуі мүмкін. Сондықтан құқықтарыңызды қорғауға дереу әрекет ету маңызды.

Қазақстандықтар сондай-ақ басқа жағдайларда алаяқтармен бетпе-бет кездесуі мүмкін. Мысалы, кейбір қылмыскерлер өзін банк немесе полиция қызметкері деп таныстырып, қорқытып, жеке ақпаратты алу немесе несие рәсімдетуді талап етеді.

Соңғы уақытта кей алаяқтар тактикасын өзгертіп, ақша аударуды талап етудің орнына «картасында қалдыруды» сұрайды да, кейін өздері ұрлап алады. Сонымен қатар, кейбіреулері коммуналдық төлем үшін ақшаны қайтаруды уәде етеді.

Қазақстандықтар ерікті түрде несие шектеуін рәсімдей алады. Бұл оларды алаяқтардан қорғайды, бірақ барлық жағдайларда тиімді бола бермейді.