Төлеген Момбеков өмірбаяны: қазақтың әйгілі күйші-композиторы
Төлеген Момбеков — қазақтың әйгілі күйші-композиторларының бірі, ұлттық музыкалық өнердің дамуына елеулі үлес қосқан тұлға. Ол домбыраның Қаратау мектебінің өкілі ретінде дәстүрлі күй өнерін жаңаша интерпретациялап, халыққа жаңа әуендер жеткізді. Оның шығармашылығы қазақ мәдениетінде маңызды орын алады, ал күйлері халық арасында кең танымал. Момбековтың өмірі мен шығармашылығы ұлттық музыканы дамытудағы ерекше мысал болып саналады.
Tөлеген Mомбеков өмірбаяны
Балалық және отбасы
Төлеген Момбеков 1918 немесе 1919 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында, Созақ ауданында дүниеге келген. Ол музыкалық дәстүрге бай отбасында өскен. Ата-бабаларының бірі танымал күйші болған, бұл өнердің ұрпаққа берілуіне жол ашқан. Әкесі мен шешесі Төлегенді еңбекқорлыққа, дәстүрге және халық өнеріне құрмет көрсетуге тәрбиеледі.
Балалық шақтан-ақ Төлеген домбыраға қызығып, музыкалық қабілетін дамыта бастады. Алғашқы ұстазы атасы болған, кейін ол Сүгір Әлиевтен сабақ алған. Бұл кезең оның болашақ кәсіби шеберлігінің негізін қалаған.
Білім жолы және кәсіби бастамалар
Төлеген Момбеков ресми музыкалық оқу орнына бармағанымен, ауыл мен отбасының дәстүрлі музыкалық ортасында білім алған. Ол өз өнерін атасынан, кейіннен басқа тәжірибелі күйшілерден үйренген.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол әскери қызметке қатысып, жарақат алғаннан кейін елге оралады. Соғыс тәжірибесі оның өмірін өзгертсе де, ол өнерге қайта оралып, күйшілік мансабын дамытуды жалғастырды. Ол ауылдық мәдени клубтарда, кейіннен ірі қалаларда домбыра тартып, халыққа өз өнерін паш етті. Оның күйлері магнитофонға жазылып, репертуарға енді.
Шығармашылық қызметі және жетістіктері
Төлеген Момбеков күйші ғана емес, композитор ретінде де танымал. Оның орындауында және авторлық күйлерінде дәстүр мен жаңашылдық үйлесім тапқан. Ең танымал күйлері: «Салтанат», «Бозінген», «Мешін», «Қат-қабат», «Анама», «Қоштасу», «Қаратау шертпесі».
«Салтанат» күйі әсіресе халыққа кеңінен танымал, бұл күй оның жеке өміріндегі сағыныш сезімінен туындаған. Оның күйлері оркестрлердің, ансамбльдердің репертуарында орын алды, бұл оның ұлттық музыкадағы рөлін күшейтті.
Төлегеннің стилі Қаратау мектеп дәстүрін сақтай отырып, мелодиялық және ритмикалық әртүрлілікті байытады. Оның күйлері келесі ұрпақ үшін шабыт көзі болып, ұлттық музыка мектебін дамытуға үлес қосты.
Қоғамдық және мәдени көзқарастары
Момбеков өнерін халыққа қызмет ету құралы ретінде қарастырды. Ол күйлерінде адамның сезімін, отбасы мен туған жерге деген махаббатын жеткізді. Оның философиясы — өнер халық үшін, ал музыкалық дәстүрді сақтау маңызды.
Төлегеннің музыкасы дәстүрлі қазақ мәдениеті мен заманауи өнер арасындағы көпірге айналды. Оның шығармашылығы арқылы қазақ күйшілерінің дәстүрін жаңаша жолмен дамытты, халыққа мәдени құндылықтарды жеткізді.
Жеке өмірі
Төлеген Момбеков отбасын өте бағалаған. Ол Пернеш Сыздыққызына үйленген және бес қызы мен бір ұлы бар. Отбасылық өмірі оның шығармашылығына шабыт беріп, күйлерінде сағыныш, қуаныш, табиғат сұлулығы мен отбасы өмірін бейнеледі.
Төлеген отбасының, туған жердің, ауылдың өмірін шынайы көрсетуге тырысты. Оның жеке өміріндегі тәжірибе шығармашылыққа терең әсер етті.
Мұра және мәні
Төлеген Момбеков қазақтың ұлттық музыкалық өнерінде маңызды із қалдырды. Оның күйлері дәстүр мен жаңаны үйлестіріп, ұлттық мәдениетке қосқан үлесін көрсетеді.
- Саз мәдениетке үлес: күйлері ансамбльдер мен оркестрлердің репертуарында орын алды.
- Ұрпаққа шабыт: жаңа ұрпақ күйшілеріне үлгі болды.
- Музыкалық стильдің дамуы: Қаратау мектеп дәстүрін жаңаша интерпретациялады.
- Рухани мәні: күйлері сағыныш, махаббат, табиғат және адам өмірін бейнелейді.
Оның музыкасы ұлттық идентичносты сақтау мен нығайтуда маңызды рөл атқарады.
