Елдос Тоқтарбай өмірбаяны – актердің өмір жолы, шығармашылығы және жетістіктері
Елдос Тоқтарбай – қазіргі қазақ әдебиетінің жас буыны арасында ерекше танылған драматург, жазушы, зерттеуші және алаштанушы. Оның шығармашылығы ұлттық тарихты, Алаш дәуірінің рухын, қазақ қоғамының өзекті мәселелерін жаңаша көзқараспен жеткізумен ерекшеленеді. Тоқтарбайдың еңбектері қазақ драматургиясының дамуына серпін беріп қана қоймай, ұлттық сана мен тарихи жадты жаңғыртуға бағытталған рухани қозғалыстың маңызды бір бөлшегіне айналды.
Ол әдеби ортада өз ойы мен ұстанымын ашық білдіретін, ұлттық мәдениетке жанашырлықпен қарайтын интеллектуалды тұлға ретінде танылған. Оның пьесалары, зерттеу мақалалары, жастармен кездесулері, мәдени-ағартушылық қызметі қазіргі қазақ руханияты үшін айрықша мәнге ие.
Елдос Тоқтарбай өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Елдос Тоқтарбайдың балалық шағы қазақы ортада, ұлттық тәлім-тәрбиеге бай отбасында өтті. Болашақ жазушының дүниетанымының қалыптасуына ауыл өмірінің табиғилығы, үлкендердің тәрбиесі, тарихқа деген қызығушылық ерекше әсер етті. Ол бала кезінен кітап оқуға құштар болған, әсіресе қазақтың классикалық әдебиетін, тарихи шығармаларды, Алаш қайраткерлерінің өмірін зерттеуге ерте ден қойды.
Отбасында құндылықтар, ұлттық рух, адамгершілік пен білімнің маңызы жоғары болды. Ата-анасы оның білімге құштарлығын қолдап, таным көкжиегін кеңейтуге жағдай жасады. Осы ортаның әсерінен Елдос адамдардың мінезін, қоғамның тынысын бала жасынан байқай бастады. Кейін жазушы ретінде оның дәл осы қабілеті – адам характерін тану, ішкі дүниені ашу, тарихи шындықты жеткізу – шығармашылығында айқын көрінді.
Балалық кезеңінен бастап ол жауапкершілікті сезініп өсті, тарихқа, әдебиетке құрметпен қарауды үйренді. Бұл қасиеттер оның кейінгі зерттеушілік қызметіне, ұлттық мәселелерге деген азаматтық көзқарасына негіз болды.
Білімі және шығармашылық жолының басталуы
Елдос Тоқтарбай жоғары білім алған жылдары әдебиет, тарих, мәдениеттану салаларына терең бойлады. Университет қабырғасында жүргенде-ақ ол қазақ драматургиясына, тарихи тұлғалардың өмірін зерттеуге қызығушылық таныта бастайды. Оның шығармашылық қабілеті ерте байқалды: алғашқы пьесалары, шағын драмалық шығармалары, әдеби зерттеулері көпшіліктің назарын аударды.
Студенттік кезеңінде ол қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің еңбектерін зерттеп, ұлттық әдеби процестің заңдылықтарын түсінуге тырысты. Алаш зиялыларының мұрасын зерделеуге ден қойғандығы да дәл осы уақытта басталды. Сол дәуірдің саяси-қоғамдық оқиғалары, қазақ зиялыларының тағдыры, ұлттық идея үшін күрес оны шынайы зерттеушілікке жетеледі.
Университеттен кейінгі шығармашылық жолы оның драматург ретіндегі қалыптасуына жол ашты. Тоқтарбай әдеби ортада өзін ойлы, жаңашыл, тарихи тақырыпқа жауапкершілікпен қарайтын автор ретінде танытты. Оның пьесалары театр сахналарына ұсынылып, көрермен мен режиссерлер тарапынан оң бағасын алды.
Шығармашылығы және негізгі қызметі
Елдос Тоқтарбай – заманауи қазақ драматургиясының ізденімпаз өкілі. Оның пьесалары қазіргі қоғамдағы маңызды құбылыстарды, ұлттық рух мәселесін, тарихи тұлғалардың тағдырын, адамдық парыз бен моральдық таңдауды сахна тілімен жеткізуді мақсат етеді.
Драматургиядағы жетістіктері
Тоқтарбайдың шығармалары мазмұн тереңдігімен, тарихи нақтылығымен, кейіпкерлер психологиясын ашудағы шеберлігімен ерекшеленеді. Ол драматургияның қоғамдағы рөлін жоғары бағалап, театрдың ұлттық санаға ықпалын маңызды санайды. Оның еңбектерінде:
- Алаш қозғалысы,
- ұлт азаттығы,
- тіл мәселесі,
- рухани дағдарыс,
- адамгершілік пен әділеттілік тақырыптары кең орын алады.
Зерттеушілік жұмысы
Елдос Тоқтарбай алаштанушы ретінде қазақ зиялыларының өмірі, олардың күресі мен идеяларын зерттеп, қоғамға кеңінен таныстыруда үлкен еңбек сіңіріп келеді. Ол тарихи мұраларды қайта қарап, жастарға дұрыс әрі дәл ақпарат жеткізуге күш салатын зерттеушілердің бірі.
Қоғамдық қызметі
Ол жастармен кездесулер өткізіп, ұлттық сананың маңызын түсіндіреді, білімге ұмтылуды насихаттайды. Аймақтардағы тарихи нысандарды, Алашқа қатысты орындарды зерттеп, солардың құндылығын дәріптеуі – оның мәдени-ағартушылық қызметінің айқын көрінісі.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Елдос Тоқтарбай – өзінің ұстанымын ашық айтып, қоғамдағы өзекті мәселелерге пікір білдіріп жүрген азамат. Оның саяси емес, бірақ қоғамдық позициясы ұлттық бағытта айқын.
Ұлттық идея және Алаш мұрасы
Ол Алаш қозғалысының идеясын жаңғыртып, тәуелсіздік идеологиясының рухани негізін сақтау қажет деп есептейді. Алаш зиялыларының еңбегін құрметтеуді, олардың ел болашағы үшін жасаған ісін бағалауды насихаттайды.
Тіл және мәдениет мәселесі
Тоқтарбай мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру, қазақ мәдениетін сақтау, рухани жаңғыруды дұрыс түсіндіру туралы жиі айтады. Ол мәдениет пен әдебиеттің ел дамуындағы рөлін жоғары бағалайды.
Жастар және білім мәселесі
Ол жастардың елден кету үрдісі, талантты кадрлардың бағаланбауы, білім сапасын жақсарту мәселелеріне жиі тоқталады. Білімді ұрпақтың ұлттық негізден ажырамауын маңызды деп санайды.
Жеке өмірі
Елдос Тоқтарбай өзінің жеке өмірі туралы көп жария етпейді. Ол үшін басты құндылық – рухани жетілу, өзін дамыту және қоғамға пайдалы болу. Жеке өмірінің тыныштығын сақтай отырып, ол шығармашылыққа, зерттеу жұмыстарына, қоғамдық қызметке басымдық береді.
Туған жеріне, отбасына, ұлттық тамырға деген құрмет оның сөздерінен де, істерінен де байқалады. Оның өмірлік философиясы — адам әрқашан білім, рух және әділет жолында жүруі тиіс деген қағидаға негізделген.
Мұрасы және маңызы
Елдос Тоқтарбайдың қазіргі қазақ мәдениетіндегі маңызы бірқатар бағыттармен өлшенеді:
- Драматургия – ұлттық театр репертуарын терең мазмұнды, тарихи және рухани шығармалармен толықтыру.
- Алаштану – қазақ зиялыларының шынайы бейнесін зерттеп, жаңа буынға жеткізу.
- Тарихты жаңғырту – тарихи орындарды зерттеу, оларды сақтаудың маңызын насихаттау.
- Қоғамдық ағартушылық – жастардың санасына ұлттық рух пен білім құндылықтарын сіңіру.
- Зияткерлік орта қалыптастыру – қоғамға ой тастайтын пікірлер мен талқылаулар жүргізу.
