Әбдімомын Желдібаев өмірбаяны – қазақтың ұлы күйшісі және композиторы
Әбдімомын Желдібаев — Қазақстан қуырдақ дәстүріндегі ерекше тұлға. Ол — күйші, композитор, домбырастанушы, педагог. Оның шығармашылығы қазақ музыкалық мәдениетінің дамуына үлкен серпін берді. Қазақтың ұлттық аспабы — домбыра арқылы шыққан күйлері, ұлттық музыка дәстүрі, халық сазының үлгілері оның арқасында кеңінен таралды. Желдібаев шығармалары халқымыздың рухани байлығының бір бөлігіне айналды: оның күйлері – туған жер, қазақтың салт‑дәстүрі, халықтың күй‑сезімі мен тарихымен үндес.
Оның еңбегі арқылы қазақ ұлттық музыкасы тек ауылдық, дәстүрлі шегінде қалмай, кәсіби, консерваториялық деңгейге көтерілді. Сонымен қатар, ол шәкірт тәрбиеледі, ансамбль басқарды, ұлттық музыка мен халық сазының жаңа буынын қалыптастырды. Осылайша, Әбдімомын — жеке тұлға ғана емес, ұлттық музыкалық мәдениеттің кемелденген ғұламасы, ұлттық өнердің тұтас бір дәуірінің символы. Сондықтан — оның өмірі мен шығармашылығы тарих үшін де, өнер үшін де, болашық ұрпақ үшін де аса маңызды.
Әбдімомын Желдібаев өмірбаяны
Балалық және отбасы
Әбдімомын Желдібаев 1934 жылы 15 қазанда дүниеге келген. Ол — қазіргі Жамбыл облысы, Шу ауданы ауылының бірінде туған.
Балалық шағы — қазақ даласының кең ауасы, ауыл өмірі, ата‑дан алған халқымыздың салт‑дәстүрі мен музыкалық мұрасының ортасында өтті. Ондай орта жас балаға ұлттық музыкаға, күйге, халық сазына жақын болуға негіз болды. Ауылдық ортада өсіп, дәстүрлі қазақ өмірімен таныстық — оның болашақ кәсіби музыкант, күйші және композитор болып қалыптасуына алғашқы іргетас болды.
Отбасы, отбасылық дәстүр — сол дәстүрлі өмір стилі, халық сазы, домбыра, күй — бәрі жас Әбдімомын үшін туған жер мен мәдениеттің бөлігі болды. Алайда ашық деректерде оның бала‑берене, ата‑анасы, бауыр‑сақалдары жайлы толық ақпарат жоқ. Бұл — көбіне сол кездегі ауылдық, қарапайым өмір салты, сондай-ақ муз еңбеккерлері жайлы биографиялық ақпараттардың толық сақталмауымен байланысты.
Дегенмен, оның ауылда, халық ортасында өсуі — музыкамен, домбырамен, күймен алғашқы таныстығына, ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілігінің қалыптасуына ықпал еткені анық. Бұл факторлар болашақтағы кәсіби жолының негізін жасады.
Осылайша, қарапайым ауылдан шыққан бала — ұлттық музыкаға, халық сазына жақын өскен, дәстүрлі орта мен ұлттық мұраны бойына сіңірген жастардың бірі болды. Бұл — оның кейінгі өмірі мен өнер бағыты үшін шешуші болды.
Оқу және жолының бастауы
Жастайынан музыкаға деген қызығушылық болған Әбдімомын білімін мақсатты түрде дамытқан. Ол алдымен жергілікті мәдени‑ағарту училищесін бітірген екен.
Одан кейін жоғары кәсіби музыкалық білім алу үшін — Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы (Консерватория) оқу орнын тәмамдаған.
Консерваторияны бітіргеннен кейін, 1964 жылдан бастап ол туған өңірі — Шу ауданының мәдениет бөлімінде еңбек ете бастады.
Сол уақытта оның кәсіби өмірі басталып, ұлттық музыка мен халық сазының кәсіби деңгейге көтерілуіне атсалысты. Жастайынан үйренген дәстүрлі музыка, ауылдық салт‑сана, халықтық дәстүр — осы кәсіби біліммен үйлесіп, ұлттық музыка өнерінің жаңа қыр‑жанрын ашуға мүмкіндік жасады.
1960–шы жылдар — оның өнер жолындағы серпін, алдағы шығармашылық жұрнағының негізі. Осындай білім мен тәжірибе арқылы ол қазақтың ұлттық музыкасы мен дәстүрлі күй өнерін кәсіби деңгейге көтерді.
Әсіресе консерватория мен мәдениет саласында алған білімі — оның орындаушылық деңгейін, композиторлық қабілетін күшейтіп, ұлттық музыка мен халық сазы арасындағы көпірді салуға мүмкіндік берді.
Сөйтіп, балалық және ауылдық дәстүрлі орта, кәсіби музыкалық білім, ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілік — бәрі бірігіп, Әбдімомын Желдібаевтың өнер жолын, шығармашылық қызметін қалыптастырды.
Шығармашылық / Қызмет / Жетістіктер
Әбдімомын Желдібаев — қазақ күй мектегінің көрнекті өкілі, композитор және домбырашы. Оның шығармашылығы — қазақтың халық саз өнерін байытып, жаңа мазмұн мен жаңа рух берді.
Ол — 70-тен астам күй мен әннің авторы. Оның ішінде халыққа өте кең таралған, ерекше танымал күйлер бар: Ерке сылқым — ең әйгілі, әрі халықтың сүйікті күйі. Басқа танымал туындылары: «Арман құс», «Жесір сазы», «Тоғау», «Аққу», «Ыдырыс», «Жамбыл толғауы», «Тұран елі» және тағы басқа күйлер.
«Ерке сылқым» күйі — қазақ музыкасының алтын қорына енген туынды. Ол халық арасында ғана емес, концерт сахналарында, ансамбльдерде, жергілікті мейрамдарда, тойларда, мәдени шараларда жиі орындалады. Бұл — Әбдімомынның композициялық талантының, күй өнеріне деген терең сезімінің, домбыраға деген шынайы махаббатының белгісі.
Сонымен бірге, ол тек күй шығарушы емес — орындаушы, домбырашы, күйші, әрі педагог. Консерваториядан алған білімін, ауылдағы дәстүрлі музыкалық мұраны үйлестіре отырып, ол ұлттық музыка мен халық сазының кәсіби деңгейде дамуына үлес қосты.
Өмірінің көп жылын — 30 жылдан астам — халық аспаптар ансамблі Шу еркесі басқаруына арнады. Бұл ансамбль арқылы қазақ ұлттық музыкасы, халық сазы — халыққа, тыңдаушыларға, жаңа ұрпаққа жеткізілді.
Осылайша, Желдібаевтың шығармашылығы — тек жеке орындаушының, композитордың емес, тұтас ұлттық музыкалық дәстүрдің жаңғыруы, қайта тірілуі. Оның күйлері ұлттық музыка мұрасын байытып қана қоймай, халықтың рухани өміріне, мәдени санасына терең ықпал етті.
Қоғамдық және мәдени рөлі
Әбдімомын Желдібаевтың қызметі — тек жеке шығармашылықпен шектелмейді. Ол қазақтың ұлттық музыкасын насихаттап, кәсіби орындаушыларды тәрбиелеп, халықтық сазды — кең аудиторияға жеткізді.
«Шу еркесі» ансамблі арқылы ол халық аспаптары мен ұлттық музыка дәстүрін жаңғыртып, халықтың мәдени өміріне — ұлттық саз өнерін енгізді. Бұл — қазақ мәдениеті үшін, ұлттық дәстүр үшін маңызды дүние болды.
Сондай‑ақ, оның күйлері мен әндері арқылы қазақ этностық өзіндік мәдениеті, ұлттық рух, халықтың тарихы мен салт‑дәстүрі насихатталды. Бұл — өнер ғана емес, мәдени сананың, ұлттық сананың, рухани идентичностьтың сақталуына ықпал етті.
Сонымен бірге, мемлекеттік деңгейде оның еңбегі бағаланды: Әбдімомын Желдібаев — бірнеше мемлекеттік ордендермен — Құрмет, Парасат және Достық орденінің иегері.
Осы марапаттар — оның тек халыққа емес, мемлекетке де қызмет еткенін, ұлттық мәдениетті дамытудағы рөлін танытқан белгі.
Әбдімомын — жеке тұлға ғана емес, ұлттық мәдениеттің көрнекті қайраткері, халықтың рухани мұрасының сақтаушысы және оны жаңа буынға жеткізуші.
Жеке өмірі
Әбдімомын Желдібаевтың жеке өміріне қатысты ашық ақпарат шектеулі. Жарияланған деректерде оның отбасылық жағдайы — некесі, балалары, отбасы мүшелері туралы нақты мәліметтер жоқ. Бұл — көбіне жеке өмірдің сақталғандығы, ал баспасөз пен биографияда өнерге, шығармашылыққа басымдық берілгендіктен болса керек.
Дегенмен, оның өмірі — өнерге, күйге, халық музыкасына арнаған өмір. Көптеген жылдар бойы ансамбль басқарды, шығармалар жазды, орындады, шәкірт тәрбиеледі. Оның күнделікті өмірі, жеке драмасы, отбасы жайлы деректер сирек болса да — оның өнерге адалдығы, ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншілігі айқын көрінеді.
2024 жылғы 12 сәуірде Әбдімомын Желдібаев дүниеден өтті. Оның қазасы — қазақ музыкасы мен мәдениеті үшін ауыр қайғы. Бірақ оның қалдырған мол мұрасы, күйлері, ансамбль жұмысы, ұлттық музыкаға қосқан үлесі мәңгі сақталады.
Осының бәрінен байқалатыны — жеке өміріндегі қарапайымдылық, скромдылық, халыққа деген шынайы махаббат және өнерге толық берілу.
Мұра және маңызы
Әбдімомын Желдібаевтың қалдырған мұрасы — қазақ ұлттық музыкасының бай қоры. Оның 70-тен астам күйі мен әндері — қазақ музыкасының «алтын қазынасы».
«Ерке сылқым» күйі — оның ең белгілі және ең сүйікті туындысы. Бұл күй қазақ халқының жүрегіне жол тапқан, халық әндері мен күйлерінің арасындағы көрнекті орынға ие.
Ансамбль «Шу еркесі» арқылы қазақ халық музыкалық дәстүрі, ұлттық аспаптар, халық сазы — халыққа, жастарға жеткізілді. Бұл ансамбль және оның жетекшісі — қазақ музыкасының жаңғыруы мен дамуына себеп болды.
Сонымен қатар, мемлекеттік деңгейде де бағаланып, ресми мойындалған. Құрмет, Парасат, Достық ордендері — оның тек жеке талант емес, ұлттық мәдениетке қосқан үлесінің белгісі.
Осылайша, оның мұрасы — қазақтың ұлттық мәдениетін, ұлттық музыкалық дәстүрін сақтап, дамыту, оны жаңа ұрпаққа жеткізу, халықтың рухани өмірін байыту жолындағы еңбектері.
Болашақта — оның күйлері, шығармалары, ансамбль жұмысы және мәдени мұрасы — жаңа музыкашы, күйші, домбырашы буын үшін шабыт көзі, ұлттық музыка мектебінің негізі болып қала береді.
