Қарызды өз пайдаңызға айналдыру жолдарын қазақ сарапшысы түсіндірді
Қарыз – тек қана борыш емес, қаржылық құрал. Дұрыс қолданса, ол пайда әкелсе, қате пайдаланылса, зиян келтіруі мүмкін. Ең бастысы – қарызды дұрыс басқару. Бұл туралы толық ақпаратты dailykz сайтынан оқуға болады.
Қазақстанда еңбекке қабілетті азаматтардың басым бөлігі қарыз алады. Мысалы, 2025 жылғы қыркүйектегі мәлімет бойынша, қазақстандықтар бір адамға орта есеппен 84,8 мың теңге көлемінде қарыз алған, бұл көрсеткіш жаңа туған сәбилерді де есепке алады. Қарыз – бұл белгілі бір тауар немесе ақшаға кейінге қалдырылған төлеммен қол жеткізуге мүмкіндік беретін қаржылық құрал.
Экономист Руслан Султанов өз Telegram-каналында «Экономикалық ликбез» былай деп жазады: қарыз пайдалы да, зиянды да болуы мүмкін. Барлығы сіздің оны қалай пайдаланатыныңызға байланысты.
«Қарыз – бұл уақытты сатып алу. Сіз бүгін нәрсе аласыз, бірақ оны болашақ кірістеріңізден төлейсіз. Экономикалық тұрғыдан – бұл қазіргі мен болашақ арасындағы айырбас. Сондықтан мәселе «қарыз алу керек пе, жоқ па» дегенде емес, керісінше: сіз не аласыз және қандай бағамен?» – дейді сарапшы.
Қарыз неге мәселе тудырады
Сарапшының айтуынша, қарыз қазақстандықтарға қарсы жұмыс істей бастайды, егер ол капиталды көбейтпей, тек болашақ қаржыны тез жұмсауға қызмет етсе – яғни «тұтынушылық тұзаққа» айналады.
Мұндай қарызды алдын ала анықтауға көмектесетін белгілер:
- нақты қажеттілік жоқ, тек «қанағаттандыру үшін» сатып алу;
- ай сайынғы төлемдер заемшының кірісінің 30%-дан асады;
- пайыздық мөлшерлеме тауар құнының 20–25%-дан көп;
- бір қарызды жабу үшін екінші қарыз алу.
«Мұндай жағдайда қарыз қаржылық құрал болудан шығып, болашаққа тәуелділіктің формасына айналады», – деп ескертеді сарапшы.
Мысалы, Асель жаңа телефонға 600 000 теңгеге «тек 0%» арқылы қарыз алды. Алайда банк рәсімделу комиссиясы мен сақтандыру сомасын қосып, қосымша 120 000 теңге төлеуге мәжбүр етті. Телефон екі жылдан кейін моральдық тұрғыдан ескірсе де, қарызды үш жыл бойы өтейді. Нәтиже: зат қарыз толық өтелмей тұрып, құнсызданады.
Қарыз дұрыс шешім болған жағдайлар
Сарапшының айтуынша, қарыз заемшыға тиімді болуы мүмкін мынадай жағдайда:
- Қарыз құндылық тудырады немесе оны сақтайды: мысалы, пәтерге ипотека (арендадан тиімді болса), білім алу қарызы (кірісті арттыратын инвестиция), жұмысқа қажетті автокредит (такси, жеткізу, бизнес үшін);
- Пайыз мөлшерлемесі инфляциядан төмен: мысалы, инфляция 10%, ал қарыз 7% мөлшерлемемен берілсе, төлем «арзан» ақша арқылы өтеледі, ай сайынғы төлем бюджетті жеңілдетеді;
- Қауіпсіздік жастығы бар: бірнеше айлық төлемді жабуға жететін жинақ болса, қарыз бюджетті бұзбайды.
Мысал ретінде, Асельдің бауыры IT курсына 700 000 теңге қарыз алып, жаңа жұмысқа орналасып, табысын екі есеге арттырды. Ол 10 айда қарызын төлеп, қазіргі уақытта кірісі жоғары.
«Мәселе қарыз сомасында емес, оның мәнінде. Дұрыс қарыз – сізді байытатын, шаршатпайтын қарыз. Тек құндылықты, табысты немесе тұрақтылықты арттыратын нәрсені алу қажет. Қалғаны – «қазір» үшін «кейінге» сатып алу ғана», – деп түйіндейді Руслан Султанов.
Қазақстанда қарызды мерзімінен бұрын жабу, кредит тарихын тазалау немесе қарыз алу процесінің қиындауы сияқты маңызды өзгерістер де қарастырылып отыр. Банктер заемшыларды мұқият тексеріп, олардың кредит тарихы мен білім деңгейін ескереді.
